Καθιέρωση της λατρείας των Σέραπι και Ίσιδας στην Ελλάδα. Δυο παραδείγματα από επιγραφές.

Πηγή εικόνας:

(Α) 

Η εγκατάσταση ναού του Σέραπι από την Αίγυπτο στο νησί του Απόλλωνα, την Δήλο, και η επακόλουθη δίκη.

Επιγραφή από την Δήλο, περ. 200 πΧ.

Ο Απολλώνιος ο ιερέας το έγραψε με προσταγή του θεού.

Ο παππούς μου, ο Απολλώνιος, που ήταν Αιγύπτιος ιερέας, έχοντας τον θεό, [δηλαδή έχοντας άγαλμα του θεού] ήρθε εδώ από την Αίγυπτο λατρεύοντάς τον κατά τις συνήθειες του τόπου του. Υπολογίζουμε πως έζησε ενενήντα επτά χρόνια.

Ο πατέρας μου ο Δημήτριος που τον διαδέχτηκε, υπηρέτησε τους θεούς και λόγω της ευσέβειάς του στεφανώθηκε [επιβραβεύθηκε] από τον θεό με χάλκινη εικόνα που βρίσκεται στο ναό του θεού. Έζησε εξήντα ένα χρόνια.

Εγώ λοιπόν παρέλαβα τα ιερά και χοροστάτησα στη λατρεία με επιμέλεια, και ο θεός μου έδωσε χρησμό με όνειρο, πως πρέπει να αναδειχθεί δικό του Σεραπείο, και να μην λατρεύεται σε τόπους νοικιασμένους, όπως πριν. Για βρεθεί ο χώρος όπου πρέπει να εγκατασταθεί, αυτός θα τον δείξει, με σημάδι.

Αυτό έγινε. Αυτός εδώ ο χώρος [που βρέθηκε] ήταν ένας κοπρότοπος, και είχε ανακοινωθεί η πώλησή του σε μια επιγραφούλα σε μια πάροδο της Αγοράς. Με την θέληση του θεού έγινε η αγοραπωλησία και χτίστηκε το ιερό μέσα σε έξη μήνες.

Κάτι άνθρωποι συνωμότησαν εναντίον μου, και εναντίον του θεού, και έκαναν μήνυση δημόσια, για δήθεν ζημιές και αποζημιώσεις. Ο θεός στον ύπνο μου είπε πως θα νικήσουμε. Έγινε η δίκη, και την κερδίσαμε, με την αξία του θεού, και δοξάζουμε τους θεούς, αποδίδοντάς τους τις κατάλληλες τιμές.

Έγραψε δε και ο [υμνογράφος] Μαιΐστας υπέρ του ιερού γι αυτήν την υπόθεση, [το εξής ποίημα:]

(παραλείπεται στη μετάφραση)

(Β) 

Παρόμοια ιστορία (ελλιπή λόγω φθοράς της επιγραφής) έχουμε και στην Μακεδονία, στην Θεσαλονίκη, τον 1ο-2ο αιώνα π.Χ., και μάλιστα με διακομματική υποχρεωτική συναίνεση:

"...να τον φέρει στο σπίτι πίστεψε, γιατί στάθηκε πάνω του στον ύπνο του [Ξεναίνετου] ο Σέραπις κι τον πρόσταξε να πάει στην Οπούντα και να μηνύσει στον Ευρύνομο τον γιο του Τιμασίθεου να τον υποδεχτεί αυτόν και την αδελφή του την Ίσιδα, και να του δώσει το γράμμα που είναι κάτω από το μαξιλάρι. 

Ξύπνησε αυτός και θαύμασε το όνειρο και απορούσε τι να κάνει γιατί είχαν πολιτική αντιδικία με το Ευρύνομο. 

Κοιμήθηκε πάλι και είδε τα ίδια, και σηκώθηκε και βρήκε και το γράμμα κάτω από το προσκεφάλι όπως το είχε δει. 

Πήγε και έδωσε το γράμμα στον Ευρύνομο και του ανάγγειλε όσα πρόσταξε ο θεός. 

Ο Ευρύνομος πήρε το γράμμα και άκουσε τα λόγια του Ξεναίνετου, βρέθηκε σε αμφιβολία για μεγάλο διάστημα γιατί όπως ξεκαθαρίσαμε πιο πάνω ήταν πολιτικοί αντίπαλοι. 

Διάβασε το γράμμα και βλέποντας όσα ήταν γραμμένα, και σύμφωνα με όσα του είπε ο Ξεναίνετος, υποδέχτηκε τον Σέραπι και την Ίσιδα 

..... 

στο σπίτι της Σωσινείκας 

... 

με τους δούλους 

... 

και έκανε τις θυσίες η Σωσινίκα ... "

Σημείωση: 

Βλέπουμε πως ήταν καθιερωμένο να αρχίζει η λατρεία ενός ξενόφερτου θεού σε ιδιωτικές κατοικίες, ως “εφέστιου”. Η τελετουργία ονομάζονταν “υποδοχή”.

Τα αρχαία κείμενα:

Πηγή: http://philipharland.com/greco-roman-associations/

Delos (Southwestern islands, Aegean Islands). AGRW 221 = IG XI,4 1299 = RICIS 202/0101 = SIG² 663 = SEG 24 (1969), no. 1158 = PHI 63784  = ID# 1564 

 ca. 200 BCE

ὁ ἱερεὺς Ἀπολλώνιος ἀνέγραψεν κατὰ | πρόσταγμα τοῦ θεοῦ· ὁ γὰρ πάππος ἡμῶν | Ἀπολλώνιος, ὢν Αἰγύπτιος ἐκ τῶν ἱερέων, | τὸν θεὸν ἔχων παρεγένετο ἐξ Αἰγύπτου || θεραπεύων τε διετέλει καθῶς πάτριον ἦν| ζῶσαί τε δοκεῖ ἔτη ἐνενήκοντα καὶ ἑπτά. | διαδεξαμένου δὲ τοῦ πατρός μου Δημη|τρίου ἀκολούθως τε θεραπεύοντος τοὺς θ̣ε[ο]ύς, | διὰ δὲ τὴν εὐσέβειαν ἐστεφανώθη ὑπὸ || τοῦ θεοῦ εἰκόνι χαλκεῖ ἣ ἀνάκειται ἐν τῶι ναῶι | τοῦ θεοῦ· ἔτη δὲ ἐβίωσεν ἑξήκοντα καὶ ἕν. | παραλαβόντος δέ μου τὰ ἱερὰ καὶ προσκαθη|μένου ταῖς θεραπείαις ἐπιμελῶς, ὁ θεός μοι ἐχρη|μάτισεν κατὰ τὸν ὕπνον ὅτι Σαραπιεῖον δεῖ || αὐτῶι ἀναδειχθῆναι ἴδιον καὶ μὴ εἶναι ἐν μισ|θωτοῖς καθὼς πρότερον, εὑρήσειν τε τόπον | αὐτὸς οὗ δεῖ ἑδρασθῆναι σημανεῖν τε τὸν | τόπον. ὃ καὶ ἐγένετο. ὁ γὰρ τόπος οὗτος ἦν | κόπρου μεστὸς ὃς προεγέγραπτο πω||λούμενος ἐν βιβλιδίωι ἐν τεῖ διόδωι τῆς | ἀγορᾶς· τοῦ δὲ θεοῦ βουλομένου συνετελέ|σθη ἡ ὠνὴ κατεσσκευάσθη τε τὸ ἱρὸν συντόμως | ἐν μησὶν ἕξ. ἀνθρώπων δέ τινων ἐπισυνστάντων | ἡμῖν τε καὶ τῶι θεῶι καὶ ἐπενενκάντων κρίσιν κατὰ τοῦ ἱεροῦ || καὶ ἐμοῦ δημοσίαν, τί χρὴ παθεῖν ἢ ἀποτεῖσαι, ἐπην|γείλατο δ’ ἐμοὶ ὁ θεὸς κατὰ τὸν ὕπνον ὅτι νικήσομεν. | τοῦ δ’ ἀγῶνος συντελεσθέντος καὶ νικησάντων ἡμῶν | ἀξίως τοῦ θεοῦ, ἐπαινοῦμεν τοὺς θεοὺς ἀξίαν χάριν ἀποδιδόντες. | γράφει δὲ καὶ Μαιΐστας ὑπὲρ τοῦ ἱεροῦ εἰς τὴν ὑπόθεσιν ταύτην. || μυρία καὶ θαμβητὰ σέθεν, πολύαινε Σάραπι, | ἔργα, τὰ μὲν θείας ἀνὰ τύρσιας Αἰγύπτοιο | ηὔδηται, τὰ δὲ πᾶσαν ἀν’ Ἑλλάδα, σεῖο θ’ ὁμεύνου | Ἴσιδος· ἐσθλοῖσιν δὲ σαώτορες αἰὲν ἕπεσθε | ἀνδράσιν οἳ κατὰ πάντα νόωι ὅσια φρονέουσιν. || καὶ γάρ τ’ ἀμφιάλει Δήλωι ἀρίσημα τέλεσσας | τἀπολλωνίου ἱρὰ καὶ εἰς μέγαν ἤγαγες αἶνον. | αὐτὸς δ’ οἱ δηναιὰ πατὴρ ἐκόμισσεν ἀπ’ αὐτῆς | Μέμφιδος, ὁππότε νηῒ πολυζύγωι ἤλυθεν ἄστυ | Φοίβου, ἔνδον εἱῶι δ’ ἀέκων ἵδρυσε μελάθρωι || καί σε φίλως θυέ<ε>σσιν ἀρέσσατο. τὸμ μὲν ἄρ’ αἰὼν | γηραιὸν κατέπεφνε, λίπεν δ’ ἐν σεῖο τεράμνωι | υἷα θυηπολέεν Δημήτριον, ὧι ἐπίπανχυ | γήθησαν θέραπες. τοῦ μὲγ κλύες εὐξαμένοιο, | εἰκῶ χαλκεΐην νειῶι θέμεν εὖ δὲ τέλεσσαι, || ἔννυχος Ἀντιπάτροιο καθυπνώοντι φαανθεὶς | δεμνίωι ἤνωγες τέλεσαι χρέος. ἀλλ’ ὅτε καὶ τὸν | γηραλέον λίπε μοῖρα, πάϊς γε μὲν ἐσθλὰ διδαχθεὶς | ἐκ πατρὸς μεγάλως σέβεν ἱερά, πᾶν δὲ κατ’ ἦμαρ | σὰς ἀρετὰς ἤειδεν, ἀεὶ δ’ ἐλλίσετο νειὸν || ὅππηι σοι δείμειεν ἀριφραδέως κατάλεξαι | ἔννυχος ὑπνώοντι, διηνεκὲς ὄφρα κε μίμνοις | σηκῶι ἐνιδρυθεὶς μηδ’ ἄλλυδις ἀλλοδαπῶι ἐν | οὔδει ἐνιχρίμπτοιο. σὺ δ’ ἔφρασας ἀκλέα χῶρον | ὄντα πάρος καὶ ἄσημον, ἀεὶ πεπληθότα λύθρωι || παντο̣ίωι μετὰ πολλὸν ἔτι χρόνον· ἐννύχιος γὰρ | εὐνῆι ἐπιπρομολὼν λέγες· ἔγρεο· βαῖνε δὲ μέσσα | παστάδος ἀμφὶ θύρεθρα καὶ εἴσιδε γράμμα τυπωθὲν | τυτθῆς ἐκ βύβλοιο τό σε φρονέοντα διδάξει | ὅππηι μοι τέμενος τεύχηις καὶ ἐπικλέα νειόν. || αὐτὰρ ὃ θαμβήσας ἀναέγρετο, βὰς δὲ μάλ’ ὠκὺς | ἀσπ[α]σίως ἴδε γράμμα καὶ ὤπασεν ἀργυραμοιβὸν | τιμὴν οὗ κτέαρ ἔσκε, σέθεν θ’ ἅμα βουλομένοιο | ῥηιδίως καὶ νειὸς ἀέξετο καὶ θυόεντες | βωμοὶ καὶ τέμενος, τετέλεστο δὲ πάντα μελάθρωι || ἕδρανά τε κλισμοί τε θεοκλήτους ἐπὶ δαῖτας. | καὶ τότε δή ῥα κακοῖσι κακὸς φθόνος ἔνβαλε λύσσαν | ἀνδράσιν οἵ ῥα δίκηι ἀνεμωλίωι ἐκλήισσαν | δοιὼ σὸν θεράποντα, κακὸν δ’ ἐπὶ θεσμὸν ἔτευχον | ἢ τί χρὴ παθέειν ἢ ἐκ τίνα τῖσαι ἀμοιβὴν || θωῆς ἐνγράψαντα κακῶι θ’ ὑπὸ δείματι πᾶσαν | ἠῶ τε {ιν} νύκτας τε περὶ κραδίην ἐλέλιζεν | τάρβος θειοπόλοιο. σὲ δὲ σταλάων ἅμα δάκρυ | λίσσετ’ ἀλεξῆσαι μηδ’ ἀκλέα τεῦξαι ἀμοιβὴν | σῶι ἱκέτει, θανάτου δὲ κακὰς ἀπὸ κῆρας ἐρῦξαι. || οὐδὲ σύ, παμνήστοισιν ἐφεσπόμενος πραπίδεσσι, | λήσαο τοῦ, νύχιος δὲ μολὼν ἐπὶ δέμνια φωτὸς | ηὔδησας· μέθες ἄλγος ἀπὸ φρενός· οὔ σέ τις ἀνδρὸς | ψῆφος ἀϊστώσει, ἐπεὶ εἰς [ἐ]μὲ τείνεται αὐτὸν | ἥδε δίκη, τὴν οὔτις ἐμεῦ περιώσιον ἄλλος || ἀνὴρ αὐδήσει· σὺ δὲ μηκέτι δάμναο θυμόν. | ἀλλ’ ὁπότε χρόνος ἷξε δικασπόλος, ἔγρετο ναοῖς | πᾶσα πόλις καὶ πάντα πολυμμιγέω<ν> ἅμα φῦλα | ξείνων ὄφρα δίκης θεομήτιδος εἰσαΐοιεν. | ἔνθα {σα} σὺ κεῖνο πέλωρον ἐν ἀνδράσι θάνβος ἔτευξας || σή τε ἄλοχος· φῶτας γὰρ ἀλιτρο<νό>ους ἐπέδησας | οἵ ῥα δίκην̣ πόρσυνον, ἐνὶ γναθμοῖς ὑπανύσσας | γλῶσσαν ἀναύδητον τῆς οὔτ’ ὄπιν ἔκλεεν οὐθεὶς | οὔτε γ<ρ>άμμα δίκης ἐπιτάρροθον· ἀλλ’ ἄρα θείως | στεῦντο θεοπληγέσσιν ἐοικότας εἰδώλοισιν || ἔμμεναι ἢ λάεσσιν· ἅπας δ’ ἄρα λαὸς ἐκείνωι | σὴν ἀρετὴν θάμβησεν ἐν ἤματι κ̣α<ὶ> μέγα κῦδος | σῶι τεῦξας θεράποντι θεόδμητον κατὰ Δῆλον. | χαῖρε, μάκαρ, καὶ σεῖο συνάορος οἵ τ’ ἐνὶ νειῶι | ἡμετέρωι γεγάασι θεοί, πολύυμνε Σάραπι.

Thessalonike (Macedonia,

Greece and Macedonia). AGRW 52 = GRA I 77 = IG X,2.1 255 = NewDocs I 6 = PHI 137437  = ID# 2422   I-II CE

[— — —] | [․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ c.40 ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ]Ι̣Λ̣Ι̣Ϲ̣․ ․ ․ ․ | [․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ c.22 ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ]Ϲ̣Α̣Ε̣ϹΑ․․․․ κατὰ τὰν πρεσβείαν | [․․c.10-12․․] κ̣ο̣μίζε̣σθαι ἐν οἶκον ἔδοξε καθ’ ὕπ<ν>ον ἐ̣πιστάντα | [v παρ’ αὐ]τ̣ὸν Σάραπιν ἐπιτάξαι ὅπως παραγενόμενος ἐν Ὀποῦντα || ἀνανγείλῃ Εὐρυνόμῳ τῷ Τειμασιθέου ὑποδέξασθαι αὐτόν τε καὶ | τὰν ἀδελφὰν αὐτοῦ Εἶσιν, τάν τε ἐπιστολὰν τὰν οὖ̣σαν ὑπὸ τῶι ποτι|κεφαλαίῳ | ἀναδῷ αὐτῷ. τὸν δὲ ἐγερθέντα θ̣αυμάξαι τε τὸν | [ὄ]ν̣ειρον καὶ διαπορεῖν τί̣ ποητέον ἐστὶν διὰ τὸ ὑπάρχεν αὐτῷ ἀντιπο̣|λει̣τείαν ποτὶ Εὐρύνομον. καθυπνώσας δὲ πάλιν καὶ τὰ αὐτὰ ἰδὼν || καὶ ἐπεργεθεὶς τάν τε ἐπιστολὰν εὗρε ὑπὸ τῷ ποτικεφαλαίῳ | καθὼς αὐτῷ ἐτεκμάρθη. ἐπανελθὼν δὲ ἀνέδωκε τὰν ἐπιστολὰν | Εὐρυνόμωι καὶ ἀνήνγειλε τὰ ὑπὸ τοῦ θεοῦ ἐπιταχθέντα. Ε̣ὐρύνομος δὲ | τ̣ὰ̣ν ἐπιστολὰν λαβ̣ὼν καὶ ἀκούσας τὰ ὑπὸ Ξ̣εναινέτου̣ λ̣εγόμενα | παρ’ αὐτὸν μὲν τὸν κ̣αιρὸν ἀπόρως εἶχε διὰ τὸ καθὼς ἐπάνωι || [διασ]α̣φεῖται εἶμεν αὐτοῖς ἀντιπολειτείαν ποτ’ αὐσωτούς. ἀναγν̣οὺς δὲ | [τὰν ἐπιστ]ολὰν καὶ ἰδὼν τὰ γεγραμμένα σύμφωνα τοῖς̣ 〚․․〛| [ὑπὸ Ξεναινέτ]ου εἰρημένοις ὑπεδέξατο τὸν Σάραπιν καὶ τὰν Εἶσ̣ι̣ν̣ | [․․․․․․c.16․․․․․․]Ο̣Ν̣ ἐ̣ν τᾶι ο̣ἰκίαι τᾶι Σωσινείκας ἐν τοὺς οἰκ[έτας]? | [․․․․․․․․c.21․․․․․․․․․έ]θ̣υε Σωσινείκα τ̣ὰ̣ς̣ θ̣υσίας ΧΡΟΝ․c.5․ || [․․․․․․․․․․c.24․․․․․․․․․․ Εὐν]όστα? ἁ Σωσιβίου θυγατριδᾶ [․ . . . . ․] | [․ ․ ․ ․ ․ . ․ c.27․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․]θεῶν ἐν τοὺς κ[ατ]αμετό̣[χ]ους | [— — —] τοῦ δεῖνος ἐν ἀρρωστ]ί̣α̣ν̣ ἐμπεσό̣[ντο]ς προέθυε̣ | [․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ c.42․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․]․Ρ̣․ ․ ․ ․ ․ | [— — —]