Η ονομασία "Βυζάντιο". Υπέρ και κατά.

Γράφει ο Δημήτρης Σκουρτέλης

Το μεσαιωνικό Βυζάντιο. 

Η Νέα Ρώμη.  

Η Πόλη. 

Η Κωνσταντινούπολη. 

Διαλέξτε.

Οι λαοί συνήθως δεν επιλέγουν το όνομά τους. Επικρατεί το όνομα που τους έδωσαν οι άλλοι. Λέμε τους Τεύτονες “Γερμανούς”, τους Φράγκους “Γάλλους” αλλά και εμάς, μας λένε “Γραικούς”, “Γιουνάν” ή “Ρουμ” και ποτέ και πουθενά “Έλληνες” όπως θα επιθυμούσαμε.  Εμείς οι ίδιοι επιβάλλαμε, από την αρχαία εποχή, να ονομάζονται “Βάρβαροι” όλοι οι άλλοι αρχαίοι λαοί, και η ονομασία αυτή έχει καθιερωθεί στα περισσότερα επιστημονικά κείμενα.  

Έτσι λοιπόν,  όλοι σήμερα αποκαλούν το μεσαιωνικό μας κράτος “Βυζάντιο”, και στη συνέχεια θα δούμε αν αυτό πρέπει να γίνεται ή όχι. (Αν και μόλις εξήγησα πως “πρέπει” στην ονομασία των λαών δεν υπάρχει...)

Οι Έλληνες του Μεσαίωνα ήταν Ρωμαίοι πολίτες, και ονομάζονταν “Ρωμαίοι” (που εξέπεσε στο μετέπειτα “Ρωμιοί”) και το κράτος που ανήκαν ήταν η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. (που εξέπεσε σε “Ρωμανία” προς το τέλος) Σε μικρότερη χρήση ήταν το εθνικό “Γραικός”, ενώ το “Έλληνας” σήμαινε πλέον “Ειδωλολάτρης” και δεν είχε εθνική σημασία. [1]

Βεβαίως, η Ρώμη είχε χωριστεί σε Ανατολική και Δυτική Αυτοκρατορία, αλλά ποτέ δεν υπήρξαν στεγανά εξουσίας ανάμεσα στα δυο τμήματα. Χωρίζονταν (ακόμα και στα ...τέσσερα) ή ενώνονταν ανάλογα με τις συνθήκες και την δύναμη των διαφόρων Αυτοκρατόρων. Ο Μέγας Κωνσταντίνος και ο Μέγας Θεοδόσιος για παράδειγμα, κυβέρνησαν και τα δυο τμήματα, ενώ μετά την πτώση του Δυτικού τμήματος, οι Αυτοκράτορες της Ανατολής θεωρούσαν εαυτούς ως κυβερνήτες όλης της Αυτοκρατορίας, και όταν μπορούσαν, την κυβερνούσαν και έμπρακτα, όπως ο Ιουστινιανός.

Γι αυτό άλλωστε όταν ο Καρλομάγνος χρίστηκε “Ρωμαίος Αυτοκράτωρ” από τον Πάπα, οι “Ανατολικοί” Αυτοκράτορες αντέδρασαν γιατί θεώρησαν πως ο τίτλος τους ανήκε. Αυτή μάλιστα, ήταν η πολιτική πλευρά του Σχίσματος των Εκκλησιών.  Συνεπώς είναι λάθος να αποκαλούμε την Βυζαντινή Αυτοκρατορία “Ανατολική Ρωμαϊκή αυτοκρατορία” διότι αυτό είναι μόνο γεωγραφικός, και όχι πολιτικός και ιστορικός όρος, που δεν αποδίδει, μάλιστα, και την πολιτική των Αυτοκρατόρων στο ζήτημα αυτό.

Είναι επίσης παράδοξο να χρησιμοποιούμε τον όρο “Ρωμανία” σήμερα, μια που συγχέεται με την Ρουμανία, που είναι άλλωστε το ίδιο όνομα και δυστυχώς ή ευτυχώς έχει καθιερωθεί ως ονομασία αυτής της χώρας. Άλλωστε έτσι παραδεχόμαστε πως η αυτοκρατορία είναι ένα απλό κράτος...

Είναι επίσης παράδοξο να χρησιμοποιούμε τον όρο “Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία” μια που αυτός έχει καθιερωθεί -λαθεμένα- μόνο για την αρχαία περίοδο της ύπαρξης αυτού του κράτους. Το θέμα είναι να μας καταλαβαίνουν όταν μιλάμε… (όπως και με το “Ρωμανία”...) Οι όροι “Γραικός” και “Ρωμιός” είναι επίσης σωστοί, αλλά γίνεται μια εγκληματική προσπάθεια από όλες τις πλευρές (!) να διαφοροποιηθούν από το “Έλληνας” που σήμερα φαίνεται να πετυχαίνει, και έχουν, συνεπώς, καταντήσει και αυτοί δύσχρηστοι.

Εμφανίστηκε επίσης ο όρος “Ελληνική Αυτοκρατορία” που αν δεν απατώμαι, χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από την Μεγάλη Αικατερίνη, η οποία ονόμασε και τον γιο της Κωνσταντίνο για να τον κάνει αυτοκράτορα στο νέο βαλκανικό κράτος που οραματίζονταν.

Αυτός ο όρος είναι, για την εποχή μας, προτιμότερος από όλους όσους αναφέραμε ως τώρα, αν και συγχέεται με τους ελληνιστικούς χρόνους, και κυρίως, παραπλανεί σχετικά με τον πολυεθνικό χαρακτήρα αυτού του κράτους, που θεωρούσε τον εαυτό του Παγκόσμιο.

Και φτάνουμε στον επίμαχο όρο: “Βυζάντιο”. Γι αυτόν γράφονται τα εξής:

“Ο όρος «Βυζάντιο» είναι δημιούργημα της δύσεως, η οποία θεωρεί τον εαυτό της, για εθνικιστικούς λόγους, απόγονο και δίκαιο διάδοχο της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας και φορέα του πολιτισμού της.” 

και παρακάτω: 

“Οι άνθρωποι που ζούσαν στη «Βυζαντινή Αυτοκρατορία» ποτέ δεν ήξεραν ούτε και χρησιμοποίησαν τη λέξη «Βυζαντινός». Αυτοί ήξεραν για τον εαυτό τους ότι είναι Ρωμαίοι, τίποτα παραπάνω και απολύτως τίποτα λιγότερο.”

(Πηγή: ΒΥΖΑΝΤΙΟ - ΡΩΜΑΝΙΑ)

Και οι δύο αυτές διαπιστώσεις δεν είναι απόλυτα σωστές.

Η καθιέρωση του όρου “Βυζάντιο” από την Δύση οφείλεται και στην προσπάθεια να διαχωριστεί ιστορικά η μεσαιωνική από την αρχαία ιστορία -πράγμα που και εμείς κάνουμε. Φυσικά ποτέ οι Δυτικοί δεν παραδέχτηκαν πως εμείς είμαστε οι κληρονόμοι της Ρώμης, και γι αυτό μας αποκαλούσαν τον Μεσαίωνα: “Έλληνες” (Γραικούς). Μετά καθιέρωσαν τον όρο “Βυζάντιο” για να μην υπάρχει σύγχυση με τους αρχαίους Έλληνες.
Όταν ονομάζουμε τους αρχαίους Français: “Γαλάτες”, δεν πιστεύω πως στερούμε από την France (Γαλλία) την εθνική της κληρονομιά. Μάλιστα οι ίδιοι οι Français αποκαλούν τους αρχαίους προγόνους τους “Gaulois”... Γαλάτες.

Απλά οι δάσκαλοι στην οργανωμένη εκπαίδευση, που άρχισε να επικρατεί με τον Διαφωτισμό, άρχισαν να κόβουν την ιστορία σε κομμάτια και να την βάζουν σε κουτάκια για να  διεκπεραιώσουν υπαλληλίστικα την δουλειά τους, πράγμα που δεν έκαναν ποτέ οι αρχαίοι και οι μεσαιωνικοί ιστορικοί που έβλεπαν ακόμα και την Μυθολογία σαν κομμάτι της ζωής τους .

Ο όρος "Βυζάντιοι" ως ορισμός των Κωνσταντινουπολιτών 

από τον Θεοφάνη.

Επίσης λάθος είναι το ότι μόνο οι Δυτικοί χρησιμοποίησαν τον όρο “Βυζάντιο”. Το Βυζάντιο ήταν μια αρχαία ελληνική αποικία που υπήρχε στον χώρο που χτίστηκε η Κωνσταντινούπολη, και οι αρχαιόπληκτοι Έλληνες μεσαιωνικοί ιστορικοί αποκαλούσαν έτσι την Πόλη, “Βυζάντιο”, και τους κατοίκους της “Βυζαντινούς” για να δείξουν την αρχαιογνωσία τους. Οι Δυτικοί Ιστορικοί βρήκαν αυτήν την ονομασία της Πρωτεύουσας του κράτους και την επέκτειναν σε όλη την Αυτοκρατορία, και μια που το Βυζάντιο ήταν ελληνική αποικία, δεν θα θεωρήσουμε τον όρο ούτε λαθεμένο, ούτε βέβαια, και ανθελληνικό!

Επειδή λοιπόν, όλοι οι υπόλοιποι όροι που αναφέραμε, αν και σχετικά σωστοί, δημιουργούν σύγχυση, και κυρίως, επειδή όταν μιλάμε πρέπει να μας καταλαβαίνουν, προκρίνουμε τον όρο “Βυζάντιο” και “Βυζαντινή Αυτοκρατορία”, γιατί οτιδήποτε άλλο και να χρησιμοποιήσουμε σαν ονομασία, θα χρειάζεται επεξήγηση…

.

[1] Ας κάνουμε μια παρένθεση για το όνομα “Έλλην”. Άρχισε να χρησιμοποιείται δειλά και σπάνια από τον Όμηρο (μια δυο φορές μόνο χρησιμοποιεί τους όρους “Πανέλληνες” και “Ελλάς” ενώ ‘Έλληνες” γι αυτόν είναι απλά μια φυλή της Θεσσαλίας.) Συνεπώς, η ονομασία “Έλληνας” ούτε πανάρχαια είναι, αλλά και δεν έμεινε σε χρήση μεγάλο διάστημα, μια που ήδη από την Ελληνιστική εποχή, “Έλληνες” ήταν όλοι οι υπήκοοι των διαδόχων του Αλεξάνδρου, αν είχαν υιοθετήσει τον Ελληνικό πολιτισμό. Συνεπώς, ο όρος είχε ήδη χάσει τον εθνικό του χαρακτήρα.

Πηγή εικόνων, εδώ

Και εδώ