Ποια ήταν η Σφίγγα;

Η Σφίγγα των Ναξίων. Ηταν στημένη μπρος στο ναό του Απόλλωνα στους Δελφούς

\

ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ

Σύντομη εξιστόρηση του Μύθου του Οιδίποδα.

 

   Ο Βασιλιάς της Θήβας Λάιος, που συνέχισε τη δυναστεία του Λάβδακου, πήρε χρησμό από τους Δελφούς, πως αν κάνει γιο, αυτός θα τον σκοτώσει. Όταν γεννήθηκε ένα αγόρι, το εγκατέλειψαν στο βουνό. Το βρήκαν κάτι βοσκοί, και το έσωσαν.

Το παιδί ονομάστηκε Οιδίπους. Ανατράφηκε από το βασιλιά της Κορίνθου ως διάδοχος του, γιατί δεν είχε παιδιά. Όταν μεγάλωσε, άκουσε υπαινιγμούς για την καταγωγή του, και απευθύνθηκε στους Δελφούς για να μάθει την αλήθεια. Το Μαντείο του είπε απλά, πως θα σκοτώσει τον πατέρα του και θα παντρευτεί τη μάνα του.

Ο Οιδίπους κατευθύνθηκε προς τη Θήβα, με σκοπό να μην επιστρέψει ποτέ στην Κόρινθο όπου πίστευε πως ήταν οι γονείς του, ώστε να αποφύγει το έγκλημα. Στο δρόμο συνάντησε τον πατέρα του, Λάιο, και αφού τσακώθηκαν, τον σκότωσε, χωρίς φυσικά να γνωρίζει ποιος ήταν.

Μετά απάντησε στο αίνιγμα της Σφίγγας, ενός τέρατος που λυμαίνονταν τη Θήβα, και τη σκότωσε. Σαν ανταμοιβή, τον πάντρεψαν με την χήρα του Λάιου, την βασίλισσα. Έτσι, ο Οιδίποδας έγινε βασιλιάς της Θήβας. Με αυτόν τον τρόπο σκότωσε τον πατέρα του και παντρεύτηκε τη μάνα του...

Αργότερα έπεσαν συμφορές στη πόλη (επιδημία και ακαρπία) και το Μαντείο είπε πως ο φονιάς του Λάιου πρέπει να διωχτεί. Ο Οιδίποδας έμαθε όλη την αλήθεια από το μάντη Τειρεσία. Εμφανίστηκαν και οι βοσκοί που τον είχαν μαζέψει, του έδειξαν τα μωρουδιακά του κλπ.

Ο Ήρωας πείστηκε, έβγαλε τα μάτια του, καταράστηκε τους δυο γιούς-αδελφούς του, τον Ετεοκλή και τον Πολυνείκη, και έφυγε από την Θήβα. Αργότερα αυτοκτόνησε σε ένα γκρεμό. Η μάνα-γυναίκα του Ιοκάστη κρεμάστηκε. Οι παραλλαγές του Μύθου είναι άπειρες. Πολλές από αυτές θα χρησιμοποιηθούν για την ερμηνεία του.

Η Σφίγγα και τα θύματά της

 Ερμηνεία του Μύθου

             Το Μαντείο των Δελφών, δηλαδή οι πιστοί του Απόλλωνα,  είχαν κηρύξει πόλεμο (και) στους βασιλιάδες της Θήβας. Αφού ξεμπέρδεψαν με τους «ασεβείς» βασιλιάδες Πενθέα και Λάβδακο, αφού η Άρτεμη καθάρισε τον ανιψιό του Κάδμου Ακταίωνα ως… ηδονοβλεψία,αφού σκοτώθηκε ο Αμφίων και ξεκληρίστηκαν οι διάδοχοί του, οι Απολλώνιοι τα έβαλαν με τους υπόλοιπους Λαβδακίδες, τη γνήσια βασιλική δυναστεία που επανήλθε μετά τον Αμφίωνα. Αυτοί φαίνεται πως είχαν στο μεταξύ απαρνηθεί τις ανατολικές λατρείες της Αιγύπτου και της Φοινίκης, που εισήγαγε ο Κάδμος, του Απόλλωνα και του Διόνυσου, δηλ του Ώρου και του Όσιρι, και είχαν ταυτιστεί με την πραγματικά αρχαία Ελληνική θρησκεία.(την Αιγαιϊκή, που τη λένε «προελληνική») Μάλιστα, λέει, δεν υπάκουαν σε όλους τους χρησμούς των Δελφών!

Η δημόσια λατρεία του Απόλλωνα είχε καταργηθεί. Ο «χορός» στον «Οιδίποδα τύραννο»του Σοφοκλή, λέει πως επί βασιλείας του Λάιου: «…έσβησαν οι χρησμοί που δόθηκαν παλιά στο Λάιο, δεν γίνονται πια πιστευτοί. Δεν αποδίδονται πια τιμές στον Απόλλωνα φανερά.[1] Κατέρρευσαν τα θεία…» (στ. 906 κ. έ.)

                Αρχικά οι Δελφοί απαγόρεψαν στο βασιλιά Λάιο να τεκνοποιήσει. (δηλαδή ήθελαν να σταματήσει η δυναστεία του) Λένε πως η αρχή του κακού ήταν η οργή του Απόλλωνα προς τον Λάιο, γιατί δεν υπάκουσε στο χρησμό. Μετά είπαν πως η Ήρα ή άλλος Ολύμπιος, έστειλε το τέρας Σφίγγα για να τον τιμωρήσει, είτε για την ανυπακοή του, είτε γιατί ήθελε να αποπλανήσει τον Χρύσιππο, ένα ωραίο αγοράκι που αυτοκτόνησε. Μα, εδώ ο Δίας είχε απαγάγει τον Γανυμήδη για να τον πηδάει! Πάλι δήθεν καταραμένοι και αμαρτωλοί Ήρωες. Και όμως, ο Λάιος δέχονταν νεκρική λατρεία στη Θήβα.

Το παιδί του, ο Οιδίποδας δέχτηκε χρησμό από τους Δελφούς πως θα παντρευτεί τη μάνα του και θα σκοτώσει τον πατέρα του, και έκανε τα πάντα για να το αποφύγει. Αυτό ήταν η μόνη… αμαρτία του! Ο θεός (!) τον άφησε να διαπράξει το ανοσιούργημα άθελά του, και μετά ξέσπασε με… οργή πάνω στη πόλη, φέρνοντας επιδημία και ακαρπία. Στην ουσία, άφησε να περάσουν δεκαετίες, περιμένοντας να έρθει μια ευκαιρία, κάποια κρίση στην πόλη, ώστε να γίνει πιστευτός. Γιατί  η οργή του δεν ξέσπασε αμέσως μετά τον μιαρό φόνο και τον γάμο;

                    Όσο για την πραγματική ταυτότητα του Οιδίποδα, τρέχα γύρευε. Η εγκατάλειψη των νεογέννητων ήταν νόμιμη στην Ελλάδα, την πατρίδα του πολιτισμού,[2] και θα έπρεπε να υπάρχουν δεκάδες, ίσως και χιλιάδες «γνήσιοι γιοι του Λάιου»… Υπάρχει Μύθος που παρουσιάζει πολλούς «γνήσιους γιους» του Λάιου να παρουσιάζονται στη Σφίγγα, που, εδώ, εμφανίζεται ως κόρη του βασιλιά της Θήβας, που τους ρωτούσε αν γνωρίζουν ένα βασιλικό μυστικό, κάποιον κρυφό χρησμό, για να επιλέξει τον γνήσιο. [3]

Οι Δελφοί είπαν πως πρέπει να τιμωρηθεί ο φονιάς του Λάιου, και τον χρησμό συμπλήρωσε ο Μάντης Τειρεσίας, ο πατέρας της Μαντώς, από την οποία ξεκίνησε το ξεκλήρισμα των Αμφιονιδών. (δες προηγούμενο κεφ.) αποκαλύπτοντας πως ο Οιδίποδας ήταν ο φονιάς και ο γιος. Το αμάρτημα όμως ήταν ευθύνη του ίδιου του θεού και όχι του Ήρωα, γιατί αυτός δεν ήξερε πως οι γονείς του ήταν στη Θήβα. Ο Απόλλων –το Μαντείο- ήθελε να αμαρτήσει ο Οιδίπους, και όχι να προληφθεί η πράξη του:  «Απόλλων ταδ’ ην, Απόλλων φίλοι, ο κακά κακά τελών εμά τάδ’ εμά πάθεα»[4] («…ο Απόλλων ήταν, ο Απόλλων, φίλοι, που με κακία έστειλε τα κακά, τα παθήματά μου…») λέει ο Οιδίποδας.       

Αυτή είναι η ερμηνεία του Μύθου αν παραδεχτούμε την θεότητα του Απόλλωνα. Ένα σατανικό σχέδιο του Φοίβου, που, προειδοποιώντας τάχα, οδηγούσε τα γεγονότα όπου ήθελε. Αν ο Οιδίπους δεν είχε «ειδοποιηθεί», δεν θα πήγαινε στη Θήβα, και δεν θα γίνονταν πατροκτόνος και αιμομίκτης. Αυτό ήταν το πνεύμα του Φοίβου, που οι πρόγονοι τον αποκαλούσαν «Λοξία».  Ας θυμηθούμε και τον Εβραίο Γιεχωβά που ενέπνεε, όταν ήθελε,«πνεύμα ψευδές». (δες κεφ. «Εβραϊκά χαρακτηριστικά»)

Ερμηνεύοντας το Μύθο πιο λογικά, έχουμε μια τυπική σκανδαλοθηρική καταγγελία, σαν αυτές που και σήμερα ανατρέπουν κυβερνήσεις σε κάθε κράτος. Οι Δελφοί «ανακάλυψαν»ένα «τρομερό» σκάνδαλο στον βασιλικό οίκο της Θήβας και το κατάγγειλαν, εκμεταλλευόμενοι τον πανικό μιας επιδημίας.. (θα μας κάψει ο θεός, αυτά παθαίνουμε για τις αμαρτίες μας και άλλα τέτοια «μεσαιωνικά») Στόχος τους ήταν η ανατροπή της βασιλικής δυναστείας, που δεν τα πήγαινε καλά με τη νέα θρησκεία, από τότε που αυτο-εξορίστηκε ο Κάδμος… «Δεν είμαι δικός σου δούλος, αλλά του Απόλλωνα»,[5] λέει ο Μάντης Τειρεσίας στον βασιλιά του, τον Οιδίποδα.

Θρόνος με Σφίγγες

ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ

Η σφίγγα

Αν ήσασταν ο Οιδίπους, θα θέλατε να εκδικηθείτε τους Δελφούς για τους παραπλανητικούς, ημιτελείς και δυσερμήνευτους χρησμούς, που έμοιαζαν με τα αινίγματα της Σφίγγας. Το έκανε. Σύμφωνα με έναν αρχαίο σχολιαστή του Ευριπίδη, η Σφίγγα ήταν Προφήτισσα που έδινε δυσερμήνευτους χρησμούς, όχι το τέρας που λένε άλλες παραλλαγές. Και ο Σοφοκλής την αποκαλεί: «γαμψώνυχα παρθένον χρησμωδόν» (παρθένα μάντισσα με γαμψά νύχια)[1] Φανταστείτε πως δεν είχε γνωρίσει ποτέ του καλόγρια…

Άλλοι λένε πως εκτός από το ομώνυμο τέρας, υπήρχε και «θειοτέρα και πολύ σοφωτέρα»Σφίγγα.[2] Άλλοι, πως ήταν άνθρωπος, μια λησταρχίνα… Το αίνιγμα δίδαξαν στη Σφίγγα οι ακόλουθες του Απόλλωνα, οι Μούσες,[3] ενώ την έστειλε η ίδια η Ήρα. Η Σφίγγα, λοιπόν, όπως η Πυθία, εμπνέονταν και καθοδηγούνταν από τους θεούς. Επίσης, απάγγελε τα αινίγματά της έμμετρα, όπως έμμετροι ήταν και οι χρησμοί της Πυθίας. «Σκληρά αοιδός»(άπονη τραγουδίστρια) αποκαλείται.[4]

                Ήταν κόρη της Έχιδνας και του Τυφώνα, που ήταν και αυτοί θεοί, αν και τρομακτικοί. Ο Τυφώνας, ήταν, λέγανε, παιδί της Γης ή της Ήρας, από παρθενογένεση. Άρα, η Σφίγγα ήταν εγγονή της. Η Έχιδνα ήταν μητέρα του αετού του Δία, και του φύλακα του Άδη, του Κέρβερου[5] Η Σφίγγα ήταν λοιπόν, μαθήτρια των Μουσών και αδελφή των ιερών ζώων του Βασιλιά των θεών και του Πλούτωνα. Βέβαια, η Έχιδνα γέννησε πολλά άλλα τέρατα, όχι τόσο ιερά. (Λερναία Ύδρα, Χίμαιρα, κλπ) Σε ποια κατηγορία ανήκε η Σφίγγα; Ακόμα και ο Οιδίπους και οι Θηβαίοι, μιλάνε γι’ αυτή με σχετικό σεβασμό: «σκληρά αοιδός», «ποικιλωδός Σφίγξ», (Σφίγγα με πολλά τραγούδια) «ραψωδός κύων»,[6] (σκυλί που τραγουδάει) «πτερόεσσα κόρη» (φτερωτή παρθένα) [7]

Στον διάκοσμο του θρόνου του Δία, στην Ολυμπία, παριστάνονταν πλάι – πλάι, ο φόνος των παιδιών της Νιόβης από τον Απόλλωνα και την Άρτεμη με την αρπαγή των παιδιών των Θηβαίων από Σφίγγες.[8] (πληθυντικό χρησιμοποιεί ο Παυσανίας) Είναι προφανές πως οι εικονιζόμενες σφαγές ήταν διαταγμένες από τους θεούς, και στήριζαν (συμβολικά) το θρόνο, την εξουσία, του Βασιλιά του Ολύμπου. Τη νέα θρησκεία, ντε!

Θρόνος με σφίγγες

 Το αίνιγμα της Σφίγγας για τις τρεις ηλικίες του ανθρώπου σχετίζεται με την Αιγυπτιακή αναπαράσταση των θεών σε τρεις ηλικίες.[9] Η σύλληψη της μορφής της προέρχεται από το ζώο μπαμπουίνος, (κυνοκέφαλος) «που έχουν εμφάνιση όχι πολύ διαφορετική από τις ζωγραφιστές».[10] Μάλιστα, μια ποικιλία του ονομάζεταιPapio Sphinx. Αφού η Σφίγγα είναι Αιγυπτιακής καταγωγής, συνδέεται άμεσα με την Απολλώνια λατρεία, άλλωστε το τέρας διδάχτηκε από τις Μούσες, τις ακόλουθες του θεού. Πολλοί έλεγαν πως ο Κάδμος, εκτός από την Αιγυπτιακή καταγωγή του, ήρθε από την Αίγυπτο, όχι από την Φοινίκη.[11] Έτσι κι αλλιώς, ο Φοίβος – Ώρος λατρεύονταν και στις δυο χώρες.  

                 «οι Αιγύπτιοι στήνουν τις Σφίγγες μπρος στους ναούς γιατί οι εξηγήσεις για τον θεϊκό λόγο είναι αινιγματικές και ασαφείς» [12]  Τα ίδια λέει και  ένας Δελφικός ιερέας: «…όπως υποδηλώνουν αναμφίβολα αυτοί» [οι Αιγύπτιοι] «στήνοντας με επιείκια τις Σφίγγες μπρος στα ιερά, γιατί η θεολογία τους έχει αινιγματική σοφία»[13]Ακριβώς αυτή τη θέση είχε η Σφίγγα των Ναξίων στους Δελφούς, και το ίδιο αινιγματικοί ήταν οι χρησμοί τους. Όπως οι Αιγυπτιακές Σφίγγες, αλλά και οι Πυθίες, δεν βρίσκονταν μέσα, αλλά έξω από το ναό.

            Σφίγγα απεικονίζονταν και στο κράνος της χρυσελεφάντινης Αθηνάς του Φειδία,[14] προφανές σύμβολο θεϊκής σοφίας. Οι απεικονίσεις Σφιγγών στην αρχαία τέχνη είναι άπειρες, και αποδείχνουν καλύτερα από κάθε άλλη ανάλυση πως είχαν ιερό ρόλο. Ήταν απεικόνιση της Μαντείας και της αρχαίας Ιεράς εξέτασης…

Ο «θείος λόγος» δεν απέχει από τη Μαντεία και τη Σοφία, που ήταν έννοιες ταυτόσημες στην αρχαιότητα, ακόμα και στην Παλαιά Διαθήκη.[15] Οι Σφίγγες συμβόλιζαν τους Δελφικούς χρησμούς που ήταν αινιγματικοί - διφορούμενοι.(δεν έχουν καταλάβει, λέει, το νόημα του αφιερώματος των Ναξίων οι σύγχρονοι επιστήμονες,[16] να τους το εξηγήσω ευχαρίστως: Η Σφίγγα ήταν η Πυθία.)                                                                     

                   Οι Πυθίες συμβολίζονταν με τη Σφίγγα για να φανεί ότι οι χρησμοί δεν επηρεάζονταν από τις προσωπικότητες της καθεμιάς. Όλες ήταν  ενσαρκώσεις της πρώτης. Κάτι παρόμοιο και γενικότερο αφήνει να εννοηθεί ο Πλούταρχος όταν μιλά για την πρώτη Σίβυλλα.

Αν η Σφίγγα ήταν ένα απλό κακοποιό τέρας, δεν θα είχε τέτοια διάδοση στην αρχαία τέχνη, και μάλιστα απεικονισμένη με εξιδανίκευση. Βρίσκονταν στημένη παντού στην Ελλάδα, στην Αίγυπτο, αλλά και στη Φοινίκη, όπως μαρτυρούν άπειρα αρχαιολογικά ευρήματα. Υπάρχουν πολλές παραστάσεις γυναικών – Ιερειών, και μαρτυρίες για αγάλματα ή«εικόνες» τους. Από όσο γνωρίζω, δεν έχει διασωθεί καμία αναπαράσταση Πυθίας, ή ανάλογη μαρτυρία. Άρα, οι Πυθίες απεικονίζονταν από τις Σφίγγες, ή δεν εικονίζονταν καθόλου, πράγμα απίθανο! [17]

                        Η διαπίστωση πως οι Σφίγγες ήταν συμβολικές εικόνες της Πυθίας, είναι ένα ελάχιστο βήμα, αλλά τεράστιο άλμα για την ερμηνεία του Μύθου του Οιδίποδα. Η παραλλαγή που θέλει τη Σφίγγα να ρωτάει τους νόθους γιούς του Λάιου για ένα κρυφό χρησμό, την εμπλέκει με τη Μαντεία. Η παραλλαγή που την παρουσιάζει ως γυναίκα - λησταρχίνα, λέει ότι ήρθε από μακριά για να εγκατασταθεί στην περιοχή. Υπήρχε ένας βράχος στη Θήβα, όπου κάθονταν η προφήτισσα Μαντώ.[18] Σε βράχο ανέβηκε και η πρώτη Σίβυλλα για να προφητέψει.[19] Η Σφίγγα κάθονταν στο όρος Φίκιο. Κάθε εκδοχή του Μύθου δίνει ένα κομμάτι της αλήθειας. Αν τα συνθέσουμε, έχουμε την περιγραφή μιας παράνομης Αιγύπτιας Πυθίας.

                     Η απόπειρα καθιέρωσης της λατρείας ξένων θεών στην Θήβα, που ξεκίνησε με τον Κάδμο, κατέληξε με τους Απολλώνιους να καταφεύγουν στα βουνά μαζί με την Σφίγγα – Μαντώ - Πυθία τους, και να δρουν ως ληστές, αντεκδικούμενοι αυτούς που τους εξόρισαν, πιθανά μετά το φόνο των παιδιών του βασιλιά (της Νιόβης) δηλ. ένα αποτυχημένο πραξικόπημα με στόχο την (ανα) κατάληψη της εξουσίας.

                     Έχει σημειωθεί -όχι μόνο από μένα- πως η ύπαρξη του Μαντείου των Δελφών πριν τα Τρωικά, όπου τοποθετείται η ιστορία του Οιδίποδα, είναι ετεροχρονισμός.[20] Η παρουσία όμως της απομονωμένης Σφίγγας - Πυθίας που μισείται από όλους γιατί μιλά με αινίγματα, είναι ίσως η αρχαιότερη μαρτυρία για τις πρώτες  προσπάθειες ίδρυσής του.

Όπως να ‘χει, οι Θηβαίοι είχαν επικηρύξει τη Σφίγγα, ο Οιδίπους την καθάρισε και τον έκαναν βασιλιά. Το Μαντείο άδραξε την ευκαιρία και  αντεκδικήθηκε «αποκαλύπτοντας» πως είχε παντρευτεί τη μάνα του και σκοτώσει τον πατέρα του, βασισμένο στο ότι ο Οιδίποδας ήταν υιοθετημένο έκθετο, ένας θεός ξέρει από πού… (Ο ίδιος ο Ήρωας είχε δώσει την ιδέα στο Μαντείο έμμεσα, ρωτώντας για την καταγωγή του) Το Μαντείο θυμήθηκε το φόνο του Λάιου μόνο όταν ήρθε η επιδημία και η ακαρπία! Έτσι έγινε πιστευτός ο χρησμός εναντίον του Οιδίποδα… Οι άλλες αποδείξεις θα μπορούσαν να έχουν κατασκευαστεί, και μάλιστα από το ίδιο το Μαντείο που είχε καθοδηγήσει βήμα-βήμα τα γεγονότα, ή από τον Τειρεσία, που η κόρη του Μαντώ-Πυθία-Σφίγγα ξεκίνησε την υπόθεση, χωρίς να αποκλείεται να ήταν και αληθινές.

Η εκδίκηση του Μαντείου συνεχίστηκε. Η λατρεία του Δωδεκάθεου επιβλήθηκε, τελικά, σε μια άδεια πόλη, μια που οι Θηβαίοι την εγκατέλειψαν, παίρνοντας το δρόμο της προσφυγιάς. Οι απόγονοι του Οιδίποδα –οι συνεχιστές της δυναστείας-  εξοντώθηκαν. Στόχος του ήταν και η πολιτική αναταραχή και η αναρχία. Θα το συνδυάσουμε με την πραγματική καταγωγή του Άδραστου, και τον πραγματικό λόγο της επακόλουθης εκστρατείας των «Επτά επί Θήβας»κατά τη γνώμη μου πάντα…

              Κατά τα άλλα, εμείς (και οι ψυχολόγοι) απασχολούμεθα με τα υπαρξιακά προβλήματα του Οιδίποδα. Το μόνο που κατανοήσαμε από τη διαμάχη Δελφών – Θήβας, όπως μας εξήγησε και ο Μέγας Φρόυντ, είναι πως όλοι θέλουμε να πηδήξουμε τη μάνα μας!!! Τα κόλπα του Απόλλωνα – Ηλία δεν τον απασχόλησαν... Τι «ξεκάρφωμα» κι αυτό!  Ιουδαϊκό!

  ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΠΡΩΤΟΥ ΜΕΡΟΥΣ

[1] Υπαινιγμός πως η λατρεία του θεού είχε γίνει παράνομη. Μ’ άλλα λόγια, το Μαντείο είχε εκτεθεί ανεπανόρθωτα με τη στάση του απέναντι στην βασιλική οικογένεια. Σε πολλά μέρη της τραγωδίας ακούγονται ανάλογες αμφισβητήσεις. Φυσικά, στο τέλος ο Φοίβος δικαιώνεται. –αυτός είναι ο στόχος του τραγωδού.

[2] Σούδα, λήμμα «Ήτρον»: «εν χύτραις γαρ τα παιδία εξετίθεσαν» Εγκυκλοπαίδεια Ελευθερουδάκη, λήμμα «Έκθεσις». Αιλιανός, «Ποικίλη ιστορία». Ο πατέρας είχε νόμιμο δικαίωμα να εγκαταλείψει το νεογέννητο παιδί του στο δρόμο ή το βουνό, όπου συνήθως τρώγονταν από ζώα. Σπανιότατα το περιμάζωνε κάποιος. Για αυτό το ενδεχόμενο, άφηναν μαζί με το μωρό κάποιο σημάδι αναγνώρισης, αν αυτό επιζούσε και ενηλικιώνονταν. Στην Αίγυπτο, οι παιδοκτόνοι δεν τιμωρούνταν. Τους επέβαλλαν ως… ποινή να κρατάνε στα χέρια τους το νεκρό παιδί για τρεις μέρες… (Διόδωρος Σικελιώτης, Α΄, β΄, 77) Η γνήσια αρχαία Ελληνική αυτή συνήθεια, την οποία είχαν και οι θεοί (έκθετα ήταν ο Δίας, ο Ήφαιστος κλπ) απαγορεύτηκε, μαζί με το σύνολο του μεγάλου και ανεπανάληπτου πολιτισμού μας, και την αγιότατη πάτρια θρησκεία μας το 374 μΧ από τους Χριστιανούς, που, μισώντας την Ελλάδα, βύθισαν την Ανθρωπότητα στα σκοτάδια του Μεσαίωνα…   

[3] Ρισπέν, Ελληνική Μυθολογία, αντίστοιχο κεφ. Οι περισσότερες από τις παραλλαγές στον Παυσανία, Βοιωτικά,  26

[4] Σοφοκλής Οιδίπους τύραννος, στ. 1329 - 1330

[5] Σοφοκλής Οιδίπους τύραννος, στ. 410

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΔΕΥΤΕΡΟΥ ΜΕΡΟΥΣ

[1] Σοφοκλής, «Οιδίπους Τύραννος» στ. 1199

[2] Ρισπέν, Ελληνική Μυθολογία, αντίστοιχο κεφάλαιο.. Το λεξικό Σούδας λέει πως η «Καδμεία» Σφίγγα ήταν άνθρωπος, μια λησταρχίνα. Λήμμα «Σφιγγός πράγματα» και «Οιδίπους»

[3] Απολλόδωρος Γ΄, V, 8. Παπαρρηγόπουλου, Ιστορία του Ελληνικού έθνους, τομ. 1, σελ. 328. Το λεξικό Σούδας αναφέρει και «εκ Μουσαίων γρίφον» που έβαλαν παιδιά στον Όμηρο και τον στενοχώρησαν. (λήμμα «ήκαχον») 

[4] Σοφοκλής, «Οιδίπους Τύραννος» στ. 36

[5] Απολλόδωρος, Β΄, V, 11 και Ησίοδος, Θεογονία, 310 κ. έ.

[6] Ο σκύλος ήταν ιερό ζώο του Απόλλωνα –και των Αιγυπτίων, συμπτωματικά!

[7] Σοφοκλής, «Οιδίπους Τύραννος» στ. 36, 130, 391, 508

[8] Παυσανίας, Ηλιακά Α΄, 11, 2

[9] Εγκυκλοπαίδεια Ελευθερουδάκη, λήμμα «Σφίγγα».

[10] «ταις δε μορφαίς υπάρχουσιν ουκ ανόμοιοι ταις γραφομέναις». Διόδωρος Σικελιώτης, Γ΄, 35, και υποσημείωση Κάκτου αρ. 63.

[11] Ευσέβιος Καισαρείας, Ευαγγελική προπαρασκευή, Β΄, α’-β΄, σελ. 48-50, Παυσανίας Βοιωτικά, 12, 2.

[12] «Αιγύπτιοι προ των ιερών τας σφίγγας ιδρύονται, ως αινιγματώδους του περί θεού λόγου και ασαφούς όντος»Κλήμης Αλεξανδρείας, «Στρωματείς»  VI, σελ. 124

[13] Πλούταρχος, «Περί Ίσιδος και Οσίριδος», 9.

[14] Παυσανίας, Αττικά, 24, 5

[15] Π. Διαθήκη, Σοφία Σολομώντος, Η΄, 8-9

[16]Εγκυκλοπαίδεια Δομή, λήμμα «Δελφοί», σχόλιο σε φωτογραφία του αφιερώματος.

[17] Υπάρχει νόμισμα των Αμφικτυόνων που ίσως απεικονίζει μια Πυθία. Η μορφή όμως μπορεί να είναι και ο Απόλλων, που παριστάνεται συχνά με γυναικεία ρούχα.

[18] Παυσανία, Βοιωτικά, 10, 3

[19] Πλούταρχος, Περί του μη χραν έμμετρα νυν την Πυθίαν, 9

[20]Ντεσάρμ, Μυθολογία, τομ. Β΄ σελ. 653: «το μαντείον /…/ δεν είναι οψία [μεταγενέστερη] εφεύρεσις παρεισδύσασα εις τον αρχικόν μύθον, ότε η αυθεντία του θεού των Δελφών κατέστη κυρίαρχος εν Ελλάδι;»