Του Κουτρούλη ο γάμος

“Έγινε του Κουτρούλη ο γάμος” ή “Έγινε του Κουτρούλη το πανηγύρι” λέμε οι νεότεροι Έλληνες όταν πρόκειται για θορυβώδη συνάθροιση ή μεγάλη ακαταστασία.

Ποιος είναι όμως αυτός ο Κουτρούλης και γιατί ο γάμος του να γίνει παροιμιώδης;

Κατ' αρχάς το “κουτρούλης” είναι επίθετο, παρατσούκλι, και σημαίνει “φαλακρός”.

Ο καβαλλάριος [ιππότης] κυρ Ιωάννης ο Κουτρούλης, που πιθανώς ζούσε στη Μεθώνη, συγκατοίκησε με γυναίκα που είχε φύγει από το συζυγικό σπίτι μετά από σκάνδαλο, όπως φαίνεται. Η μη νόμιμη αυτή συγκατοίκηση τράβηξε την προσοχή της εκκλησίας, η οποία αφόρισε τη γυναίκα. Πέρασαν εν τω μεταξύ δεκαεφτά χρόνια, και ο Κουτρούλης, μη εννοώντας να απομακρυνθεί από τη γυναίκα, πάντοτε προσπαθούσε να του επιτραπεί να την παντρευτεί νόμιμα.

Ο νόμιμος και πρώτος σύζυγος που αντιδρούσε, για δεκαεφτά χρόνια βασάνιζε τον Κουτρούλη. Τα πράγματα όμως μεταβλήθηκαν το Μάιο του 1394. Ο Πατριάρχης Αντώνιος ο Δ', στον οποίο η αφορισθείσα. της οποίας το όνομα δεν έχει σωθεί και την οποία οι μεταγενέστεροι ονόμασαν Αρσάννα, παρουσίασε διαζύγιο που είχε γίνει επί του εν τω μεταξύ αποθανόντος επισκόπου Μεθώνης Καλογεννήτου, με το οποίο ο γάμος θεωρούνταν νομίμως διαλελυμένος, αναγνώρισε το δίκιο της και με γράμματά του και προς τον μητροπολίτη Μονεμβασίας και τον επίσκοπο Μεθώνης επίτρεψε την με τις ευχές της εκκλησίας τέλεση του γάμου, εάν όμως αποδεικνυόταν ότι ο Κουτρούλης δεν είχε καμιά ιδιαίτερη σχέση με τη γυναίκα, με την οποία συγκατοικούσε, για όσο αυτή ζούσε με τον πρώτο σύζυγό της.

Τι αποδείχτηκε δεν ξέρουμε· φαίνεται όμως ότι η ανάκριση των ιεραρχών πιστοποίησε την αθωότητα του Κουτρούλη και έτσι ο γάμος έγινε. Αν θα γίνει ή όχι ο γάμος, συζητιόταν για δεκαεφτά ολόκληρα χρόνια, και όταν επιτέλους έγινε, έγινε το ζήτημα της ημέρας. Στα στόματα των γυναικών και των περιέργων θα περιφερόταν αναμφίβολα η φράση “'Έγινε του Κουτρούλη ο γάμος”, όπου όλη η σπουδαιότητα έπεφτε στο ρήμα “έγινε”.

Κατά το γάμο ωστόσο, που μάλλον πανηγύρι ήταν, είναι φυσικό να έγινε έκτακτο και εξαιρετικό γλέντι, αφενός μεν σε πείσμα του πρώτου συζύγου, αφετέρου δε για ικανοποίηση του πολύπαθου και καταξοδεμένου δεύτερου συζύγου, ο οποίος δεν ήταν κάποιος άγνωστος, ήταν ο εξαιτίας των γεγονότων διαβόητος καβαλλάριος Ιωάννης Κουτρούλης.

Στη φράση κατόπιν “Έγινε του Κουτρούλη ο γάμος” τονιζόταν όχι πλέον η λέξη “έγινε”, αλλά η γενική “του Κουτρούλη”, η οποία έγινε συνώνυμη με το “θορυβωδώς” και η οποία είναι σήμερα η ιδιαίτερη λέξη όλης της φράσης.

Όπως είπαμε, ο γάμος επιτράπηκε από τον Πατριάρχη το Μάιο του 1394, τίποτα δεν μας εμποδίζει να παραδεχτούμε ότι ο ανυπόμονος Κουτρούλης παντρεύτηκε την ίδια εποχή, και επομένως όταν άρχιζε ο ΙΕ' αιώνας ήταν παροιμιώδες το ότι “Έγινε του Κουτρούλη ο γάμος"”.

[Φ. Κουκουλές, "Περί δύο παροιμιών", Β' Λαογραφία 2 (1910) σ. 554-556. ΑπόδοσηΧαράλαμπος Γ. Κουτρούλης.]

Στη Μεθώνη αναβιώνει κάθε αποκριά “του Κουτρούλη ο γάμος”. Καρναβάλι - γάμος που κρατάει από τον 14ο αιώνα. Η αναβίωση γίνεται κάθε χρόνο την Καθαροδευτέρα. Η φαντασία των οργανωτών, όσο περνούσαν τα χρόνια, δημιούργησε νέα δεδομένα και καταστάσεις που έκαναν το γάμο της εποχής εκείνης πασίγνωστο σε όλη την Ελλάδα. Στις μέρες μας το ζευγάρι των νεόνυμφων είναι δύο άντρες, που μαζί με τους συγγενείς πηγαίνουν στην πλατεία όπου γίνεται ο γάμος με παπά και με κουμπάρο. Διαβάζεται το προικοσύμφωνο και ακολουθεί ένα τρικούβερτο γλέντι. Ταυτόχρονα γίνεται αναφορά στην εποχή μας και διακωμωδούνται σημερινά γεγονότα αλλά και η νύφη με έντονη σατιρική διάθεση με πολλά γαργαλιστικά στιχάκια.

Αντίστοιχο έθιμο υπάρχει και στη Θράκη, όπου: “Τον Κουτρούλη τούτον την Πιτεροδευτέρα (= Καθαρή Δευτέρα) τον παίρνουν τα καρναβάλια, τον ντύνουν νυφικά, τον βάφουν τα μάγουλά του κατακόκκινα για να παραστήσουν τη γαμήλια πομπή και να παρελάσουν τους κεντρικούς δρόμους. Η εμφάνησή του κη ντυμασιά του τον παρουσιάζουν κωμικώτατα. Η τελετή αρχίζει το πρωί και τελειώνει το βράδυ στο πέσιμο του ήλιου”

Υπάρχει και άλλη παράδοση, που σχετίζεται με το εξαφανισμένο σήμερα, χωριό Κουτρούλη στην Ηλεία. Η τοπική παράδοση αναφέρει ότι κατά την Β΄ Τουρκοκρατία στο Κουτρούλη γινόταν γάμος όπου έγιναν επεισόδια μεταξύ Ελλήνων και Οθωμανών. Οι Οθωμανοί για εκδίκηση τις επόμενες ημέρες επιτέθηκαν στο χωριό το κατέστρεψαν και το έκαψαν, από τότε δεν αναφέρεται ξανά. Η παράδοση συνεχίζει ότι από αυτό το περιστατικό έμειναν οι παροιμίες “Του Κουτρούλη ο γάμος” και “του Κουτρούλη το πανηγύρι”. Την περίοδο της Β΄Ενετοκρατίας η περιοχή της Ολυμπίας όπου και το Κουτρούλη, ανήκε στην επαρχία της Μεθώνης, όπου υπάρχει η γνωστότερη παραλλαγή. Σήμερα στην γειτονική Αλιφείρα γίνεται αναπαράσταση του γάμου.

Η υπόθεση του γάμου του Κουτρούλη διασκευάσθηκε και έγινε θεατρικό έργο με τίτλο: “Του Κουτρούλη ο γάμος” από τον Αλέξανδρο Ρίζο Ραγκαβή το 1845. Ο θεατής του 21ου αιώνα δεν θα δυσκολευτεί να πειστεί ότι το έργο γράφτηκε σήμερα. Η πολιτική αυτή σάτιρα εκθέτει όλα τα κακώς κείμενα της ελληνικής πραγματικότητας, που συνοδεύουν τη νοοτροπία και το κράτος μας από την ίδρυσή του μέχρι σήμερα. Αναξιοκρατία, ξενομανία, μιμητισμός, διαπλοκή, διαφθορά και εξαγορά συνειδήσεων, είναι μερικά μόνο από τα θέματα που θίγονται στην κωμωδία του Ραγκαβή, η διαχρονικότητα της οποίας προσδίδει πια και έναν τραγικό τόνο σε μια πραγματικότητα που δεν έχει εν πολλοίς αλλάξει μέχρι σήμερα.

Με τον ίδιο τίτλο, γυρίστηκε και ταινία, το 1962.

Σκηνοθεσία: Κώστας Μαργαρίτης

Σενάριο: Λέων Ιγερινός

Πρωταγωνιστούν: Περικλής Χριστοφορίδης, Κώστας Κακκαβάς, Ευάγγελος Πρωτόπαππας, Γκιζέλα Ντάλι, Γιάννης Γκιωνάκης.