Συνολικές προβολές σελίδας

Σάββατο 27 Σεπτεμβρίου 2014

"Όσο υπάρχει Ανατολή" Παρουσίαση του βιβλίου της Κωνσταντίνας Μόσχου



Με χαρά μου “ντύνω” εικαστικά, με έργα μου και ένα μικρό βίντεο, την παρουσίαση του βιβλίου της Κωνσταντίνας Μόσχου “Όσο υπάρχει Ανατολή”, που η υπόθεσή του τοποθετείται στο Βυζάντιο.
Το χάσιμο των κτημάτων από τους “Δυνατούς”, που αναφέρεται εδώ, ήταν ένας από τους βασικούς λόγους που παράκμασε το ακριτικό αμυντικό σύστημα της Αυτοκρατορίας, που βασίζονταν οικονομικά στην μικρή και μεσαία ιδιοκτησία γης, που χρηματοδοτούσε την ραχοκοκαλιά του “Θεματικού” στρατού.
Η παρουσίαση θα γίνει στο Πολιτιστικό-Συνεδριακό κέντρο του Δήμου Περιστερίου, Εθν. Αντιστάσεως κ Καραθεοδωρή, την Παρασκευή 17 Οκτωβρίου 2014.
Δημήτρης Σκουρτέλης

Η Κωνσταντίνα Μόσχου, γνωστή και από τα αστυνομικά της μυθιστορήματα, τα οποία έγραψε μαζί με τη Γεωργία Παπαλυμπέρη, σε τούτο το ιστορικό μυθιστόρημα μας μεταφέρει στον Μεσαίωνα, στο 1050 μ.Χ. κάπου στο Βυζάντιο. Είναι η εποχή που πεθαίνει η αυτοκράτειρα Ζωή, μια σκοτεινή προσωπικότητα με συζύγους και εραστές. Όλα αρχίζουν στο αγρόκτημα κάποιου Σταυριανού, απόγονου ενός Ακρίτα, δηλαδή στρατιώτη που φύλαγε τα σύνορα της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, όπου ζουν μερικά πρόσωπα, οι ήρωες και οι ηρωίδες του μυθιστορήματος.
Πρώτα πρώτα η όμορφη Μαρτίνα, κόρη ενός ανθρώπου από τη Δύση, τυχοδιώκτη που τραβούσε για την Πόλη, ο οποίος την πούλησε στον Σταυριανό για λίγα χρυσά νομίσματα, και ο Αγαπητός, πρώην μοναχός, που την αγαπάει με τον δικό του τρόπο, έστω κι αν εκείνη τον αποφεύγει. Γυναίκα του Σταυριανού είναι η Κοραλλία και πεθερά του η Ευδοκία. Τα παιδιά του ζευγαριού, ευαίσθητα και έξυπνα, είναι ο Ακύλλας και η Ηλιοστάλαχτη. Κάπου έξω από το κτήμα ζει η Λαλένια, πλάσμα δαιμονικό και ίσως επικίνδυνο, με άγνωστο παρελθόν και αβέβαιο μέλλον.
Όλοι αυτοί ζουν ειρηνικά, όχι όμως χωρίς προστριβές, όταν ξαφνικά εμφανίζονται ληστές, άτομα που κυνηγούν θησαυρούς και είναι έτοιμα να διαπράξουν ακόμα και έγκλημα. Μόνο που το πρώτο θύμα που δολοφονείται σ' ένα μοναστήρι είναι ένας από τους ληστές.
Εκτός από μεσαιωνική περιπέτεια, το Όσο υπάρχει Ανατολή είναι ένα μυθιστόρημα για την αγάπη και το μίσος, για τις σχέσεις ανδρών και γυναικών, για το κυνήγι του χρήματος και την απληστία. Στο οπισθόφυλλο του βιβλίου διαβάζουμε πως «η Ιστορία επαναλαμβάνεται» παρακμιακά, υποχθόνια, ενώ στις εσωτερικές σελίδες γίνεται λόγος για τους Δου Νου Του, που θέλουν να πάρουν τα σπίτια του κόσμου. Ασφαλώς δεν πρόκειται για το γνωστό μας Δ.Ν.Τ., αλλά για τους Δυνατούς, ανθρώπους που εποφθαλμιούσαν το κτήμα του Σταυριανού.
Επίσης, διαβάζουμε πως το κράτος δεν παίζει με τίμιους όρους το παιγνίδι, πως «όλα είναι εξαγοράσιμα από τους κρατικούς υπαλλήλους». Ακόμα μαθαίνουμε πως για να πληρώσουν εκείνα που χρωστούν, οι αγρότες πρέπει να πουλήσουν τα κτήματά τους και ύστερα να ξενιτευτούν.

Περιέργως, στο μυθιστόρημα υπάρχουν και μερικοί στίχοι του Καβάφη, ο οποίος έζησε στον εικοστό αιώνα, κι αυτό η συγγραφέας το αποδίδει στο ότι στην Ευδοκία έρχονταν φωνές και οράματα από το μέλλον...Τελικά, έχοντας μελετήσει πολλά βιβλία και ιστορικά εγχειρίδια, η Κωνσταντίνα Μόσχου κατάφερε να μας χαρίσει ένα μυθιστόρημα με το άρωμα μιας σχεδόν ξεχασμένης εποχής, και να μιλήσει για ήθη κι έθιμα που έχουν εκλείψει.

Πέμπτη 25 Σεπτεμβρίου 2014

Ο Ηρώδης ο Αττικός αγαπούσε τα αγοράκια

Έ, μια που η κυρία Παλαγγιά έγινε γνωστή ως... πράκτορας των Σκοπίων και εχθρός της Ελλάδος διότι εξύβρισε τον τάφο των Ρωμαίων - Μακεδόνων Πελασγών προγόνων μας που ήταν ο τάφος του Μεγαλέξαντρου, παραθέτουμε άλλη μια ανθελληνική της προπαγάνδα που έγινε ένα χρόνο πριν.


Της ΝΙΝΕΤΤΑΣ ΚΟΝΤΡΑΡΟΥ-ΡΑΣΣΙΑ

«Ηταν διαβόητος για τον παθιασμένο και εριστικό του χαρακτήρα και για την κακοδαιμονία του, καθώς σχεδόν όλη η οικογένειά του αλλά και οι αγαπημένοι του μαθητές πέθαναν πριν από αυτόν». Ηρώδης ο Αττικός το όνομά του. Ενας από τους μεγάλους χορηγούς δημοσίων έργων των Αθηνών και αυτός που χρηματοδότησε, μεταξύ άλλων, την κατασκευή του Παναθηναϊκού Σταδίου και του Ηρωδείου. Αυτός που ορίστηκε ως αγωνοθέτης των Παναθηναίων και το 144 κατασκεύασε ένα ειδικό παναθηναϊκό πλοίο, με 1.000 κουπιά αλλά και ρόδες, το οποίο κινούνταν με έναν μηχανισμό μόνο του.
Είναι ο ίδιος που κατηγορήθηκε ότι δολοφόνησε την οκτώ μηνών έγκυο γυναίκα του Ρήγιλλα (στη μνήμη της αφιέρωσε το Ηρώδειο) από την οποία απέκτησε πέντε παιδιά, τα τέσσερα από τα οποία πέθαναν πριν από τον ίδιο. Επέζησε μόνο ένας, ο Βραδούας, τον οποίο ο Ηρώδης δεν συμπαθούσε γιατί είχε δυσκολία στη γραφή και ανάγνωση. Για να του μάθει την αλφάβητο, έφερε στο σπίτι 24 παιδιά που το όνομά τους άρχιζε από ένα γράμμα της αλφαβήτου. Οταν έχασε δύο γιους σε βρεφική ηλικία, υιοθέτησε τρία από αυτά τα αγόρια («τρόφιμους») και τα μεγάλωσε σαν παιδιά του. Αλλά κι αυτά πέθαναν πριν ενηλικιωθούν. «Η σύγχρονη έρευνα υποθέτει ότι οι σχέσεις του Ηρώδη προς τα παιδιά αυτά δεν ήταν αμιγώς πατρικές, αλλά θυμίζουν περισσότερο το πάθος του Σωκράτη για τους νεαρούς μαθητές του, καθώς ο Ηρώδης τούς τίμησε με αγάλματα, επιγράμματα που φανερώνουν βαθιά αφοσίωση και φιλία».

Την αμφιλεγόμενη προσωπικότητα του Ρωμαίου αυτού αξιωματούχου του 2ου αιώνα μ.Χ. ανέλαβε να «φιλοτεχνήσει» η καθηγήτρια Πανεπιστημίου Αθηνών Ολγα Παλαγγιά, εστιάζοντας την έρευνά της στα σωζόμενα σήμερα αθηναϊκά γλυπτά που είχε παραγγείλει ο Ηρώδης και δείχνουν ακριβώς τον περίεργο χαρακτήρα του. «Είναι όλα δουλεμένα είτε σε πεντελικό είτε σε θασιακό μάρμαρο από Αθηναίους γλύπτες. Είναι τα περισσότερα από δημόσια μνημεία, άλλα ήταν στημένα στις βίλες και τα κτήματα του Ηρώδη, καθώς και στα ιδιωτικά του ταφικά μνημεία», σημειώνει η κ. Παλαγγιά σε ένα πολύ ενδιαφέρον άρθρο της με τίλο «Γλυπτά του Ηρώδη Αττικού από την Αθήνα και την Αττική» στο περιοδικό «Ανθέμιον» (τεύχος 23).
«Από τους τρεις "τρόφιμους" του Ηρώδη πιθανόν οι δύο να ήταν δούλοι, γιατί είναι γνωστοί μόνο από τα ομηρικά ονόματα Αχιλλεύς και Μέμνων που προφανώς τους έδωσε ο ίδιος. Ο τρίτος τρόφιμος ήταν συγγενικό του πρόσωπο από τη μεριά της μητέρας του, γιατί ονομαζόταν Βιβούλλος Πολυδεύκης. Βιβούλιος ήταν ο παππούς του Ηρώδη από την Κόρινθο. Ο ίδιος ο Ηρώδης είχε γεννηθεί στον Μαραθώνα (103 μ.Χ. - 179 μ.Χ.) και μεγάλωσε στην Αθήνα. Τα πλούτη και οι ευεργεσίες τού πρόσφεραν διάφορα αξιώματα.
Ας γυρίσουμε, όμως, στα παιδιά. "Ο Μέμνων ήταν μαύρος ή Αιθίωψ", όπως τους έλεγαν οι αρχαίοι, γι' αυτό φαίνεται ο Ηρώδης τού έδωσε αυτό το όνομα, εφόσον ο Μέμνων της Ιλιάδας ήταν βασιλιάς της Αιθιοπίας. Τα φυλετικά του χαρακτηριστικά επιβεβαιώνονται από μια προτομή που βρέθηκε στη βίλα του Ηρώδη στη Λουκού (Κυνουρίας) και είναι σήμερα στο Βερολίνο. Ο Ηρώδης τον αποκαλούσε χαϊδευτικά τοπάζι, όπως τεκμηριώνεται από προτομή που βρέθηκε στο κτήμα του στον Μαραθώνα με την επιγραφή "Μέμνων τοπάδειν". Η ενεπίγραφη προτομή του Αχιλλέα βρέθηκε στον Μαραθώνα ακέφαλη και ένα άλλο ανάγλυφο από τη Λουκού παρουσιάζει το νεκρό αφηρωισμένο».

«Προσφιλέστερος όμως στον Ηρώδη ήταν ο τρόφιμος Πολυδεύκης, τον οποίο αποκαλούσε χαϊδευτικά Πολυδευκίωνα». Ο Πολυδευκίωνας δεν μακροημέρευσε όπως και πολλοί άλλοι. Πέθανε στα 15 του χρόνια βυθίζοντας στο πένθος τον Ηρώδη, ο οποίος τον έθαψε σε ηρώο και οργάνωσε στη μνήμη του αγώνες. Τον τίμησε με αγάλματα, προτομές, ανάγλυφα. Τα πληρέστερα σωζόμενα είναι οι δύο προτομές που βρέθηκαν στο κτήμα του στην Κηφισιά και στο ιερό της Ισιδος που ίδρυσε ο Ηρώδης στον Μαραθώνα. Οι προτομές του νεκρού συνοδεύονταν από προτομές του Ηρώδη, ο οποίος φορά το ίδιο ιμάτιο με το παιδί. Ενα χάλκινο άγαλμα του Πολυδευκίωνα βρέθηκε πρόσφατα σε ναυάγιο κοντά στο Πρίντεζι. Η λατρεία του για τον νέο είναι ανάλογη με τη λατρεία του Αντινόου από τον Αδριανό.
Η κ. Παλαγγιά σημειώνει ότι η αφοσίωση του Ηρώδη στους τρόφιμούς του δεν πέρασε απαρατήρητη. Σχολιάστηκε δυσμενώς από τους κυβερνήτες της ρωμαϊκής επαρχίας της Αχαΐας, αδελφούς Κυντιλίους (171 - 175). Επίσης οι Αθηναίοι τον κατηγόρησαν για τυραννία, γιατί υποψιάστηκαν ότι συνωμοτούσε εναντίον του αυτοκράτορα Μάρκου Αυρηλίου.
Ωστόσο, όταν δικάστηκε από τον ίδιο τον αυτοκράτορα στη Σερβία όπου ήταν σε εκστρατεία, αθωώθηκε πανηγυρικά. Κι όταν επέστρεψε στην Αθήνα, έτυχε θριαμβευτικής υποδοχής στην Ελευσίνα όπου αποβιβάστηκε. Την επόμενη χρονιά επισκέφθηκε την Ελευσίνα ο Μάρκος Αυρήλιος με το γιο του Κόμμοδο και μυήθηκε στα Ελευσίνια Μυστήρια. Με ποιον μυσταγωγό; Ποιον άλλον, από τον Ηρώδη!


Πηγή:

Έντυπη Έκδοση 

Τι νόημα έχουν οι Καρυάτιδες;


Γενικά, γνωρίζουμε πως τα αγάλματα που παίζουν ρόλο κολώνας σε οικοδομήματα, απεικονίζουν συνήθως υπόδουλους, νικημένους εχθρούς, κατώτερα πνεύματα που «στοιχειώθηκαν» για προστασία του χώρου, κλπ. Ο συμβολικός ρόλος τους είναι παρόμοιος με τον αρχιτεκτονικό: Να υπηρετούν το κτίριο και την λειτουργία του.
Η σημασία των Καρυάτιδων στην ελληνική τέχνη παραμένει σκοτεινή.

Παραθέτουμε εδώ ένα αντικειμενικότατο άρθρο του Θ. Κουτσογιάννη, αφού επισημάνουμε πρώτα τα εξής σημεία:

Καρυάτιδα της εποχής του Αυγούστου,
Κωνσταντινούπολη.
Το άγαλμα μιμείται τις "κόρες"
της αρχαϊκής περιόδου.
Πηγή εικόνας:

Οι Καρυάτιδες, κατά τους Ρωμαίους, ήταν Ελληνίδες σκλάβες που υποδουλώθηκαν γιατί η πόλη τους συνεργάστηκε με τους Πέρσες. Οι γυναίκες των Καρυών συνδέονται με την λατρεία της Άρτεμης που είναι –μεταξύ άλλων- η θεά του αιφνίδιου θανάτου των γυναικών. Να σημειώσουμε πως στην Αθήνα η «απαρχή», το 10% από τα κέρδη της πώλησης αιχμαλώτων πολέμου, πήγαινε στο ναό της «Αγροτέρας Αρτέμιδος», αλλά και πως γενικά, η αφιέρωση δούλων σε ιερά ήταν κοινή πρακτική.
Συνεπώς η έννοια της «Δούλης της θεάς» για να παραφράσουμε την –δήθεν μόνο- χριστιανική έκφραση, που συνεπάγεται από τον ρόλο ΚΑΘΕ αγάλματος που χρησιμοποιείται σαν κολώνα, δεν αντιφάσκει ούτε με την ερμηνεία της δούλης Ελληνίδας προδότισσας, ούτε με τον ρόλο των γυναικών των Καρυών στην λατρεία της Άρτεμης, ούτε και με την παρουσία των Καρυάτιδων σε νεκρικά μνημεία, και την συμμετοχή τους σε νεκρική λατρεία. Πάντως, καμιά αρχαία πηγή δεν αποκαλεί τις κοπέλες του Ερεχθείου "Καρυάτιδες".
Ειδικά στο Ερεχθείο, θα διαφωνήσω ελαφρά με τον κ. Κουτσογιάννη, μια που η παρουσία των Καρυάτιδων εκεί μάλλον σχετίζεται με τη νεκρική λατρεία και της Αγλαύρου, της γυναίκας (ή κόρης) του Κέκροπα που προσφέρθηκε ως θυσία για να σωθεί η πατρίδα της, και που συνδέεται με την λατρεία της Αθηνάς, αλλά και με την αρχέγονη λατρεία της εποχής της μητριαρχίας:
 «Εν τη νυν Σαλαμίνι, πρότερον δε Κορωνίδι ονομαζομένη, μηνί κατά Κυπρίους Αφροδισίω, εθύετο άνθρωπος τη Αγραύλω τη Κέκροπος και νύμφης Αγραυλίδος» (Πορφύριος, «περί της αποχής εμψύχων» Β, 54, 2) και: «Άγλαυρος: η θυγάτηρ Κέκροπος, έστι δε και επώνυμον Αθηνάς» (Λεξικό Αρποκρατίωνος)


Το άγαλμα ενός Φρύγα σκλάβου σε ρόλο κολώνας.
Μουσείο αρχαίας Κορίνθου.
  


Ακολουθεί το άρθρο του Θ. Κουτσογιάννη:


Καρυάτιδες: Οι ωραίες αρχαίες κόρες
ΘΟΔΩΡΗΣ ΚΟΥΤΣΟΓΙΑΝΝΗΣ*



Το πρόσωπο του δυτικού γυναικείου αγάλματος του τύμβου Καστά σώζεται σχεδόν ακέραιο. Και τα δύο γυναικεία αγάλματα αναγνωρίστηκαν ως «Καρυάτιδες», δίνοντας τροφή σε αυθαίρετες παρατηρήσεις (περί γυναικείου τάφου ή πρωτόγνωρου στη μακεδονική τέχνη) και άνευ νοήματος ερωτήματα (αν τα χέρια εκτείνονται οριζόντια ή υψώνονται κατακόρυφα).
Το πρόσωπο του δυτικού γυναικείου αγάλματος του τύμβου Καστά σώζεται σχεδόν ακέραιο. Και τα δύο γυναικεία αγάλματα αναγνωρίστηκαν ως «Καρυάτιδες», δίνοντας τροφή σε αυθαίρετες παρατηρήσεις (περί γυναικείου τάφου ή πρωτόγνωρου στη μακεδονική τέχνη) και άνευ νοήματος ερωτήματα (αν τα χέρια εκτείνονται οριζόντια ή υψώνονται κατακόρυφα).

Η ειδησεογραφική ανυδρία του Αυγούστου –σε πολιτικό επίπεδο– υπερκαλύφθηκε από το παγκόσμιο ενδιαφέρον για το οπωσδήποτε σημαντικότατο ταφικό μνημείο στην Αμφίπολη. Δυστυχώς, η υπερβολή στη διατύπωση εικασιών για τον τύμβο δεν αποφεύχθηκε, ούτε από τους δημοσιογράφους (και από τους κάθε είδους δημοσιογραφούντες στα ηλεκτρονικά μέσα), αλλά ούτε, φευ, και από ορισμένους (ευτυχώς λιγοστούς) επιστήμονες.

Πρόσφατα, αποκαλύφθηκαν δύο περίτεχνα γυναικεία αγάλματα, που αμέσως αναγνωρίστηκαν ως «Καρυάτιδες». Και αυτές, με τη σειρά τους, εξήψαν τη φαντασία και έδωσαν τροφή σε αυθαίρετες παρατηρήσεις (περί γυναικείου τάφου ή πρωτόγνωρου στη μακεδονική τέχνη) και άνευ νοήματος ερωτήματα (αν τα χέρια εκτείνονται οριζόντια ή υψώνονται κατακόρυφα).

Τι σημαίνει όμως «Καρυάτιδα», ποια η προέλευση, η τυπολογία και η εικονογραφία του μοτίβου στην αρχαία αρχιτεκτονική;

Βιτρούβιος
Λόγο για Καρυάτιδες κάνει ο Ρωμαίος αρχιτέκτων Βιτρούβιος (περ. 80-15 π.Χ.), στην πραγματεία του Περί Αρχιτεκτονικής, συνδέοντάς τες με την πόλη Καρυές στη Λακωνία και τον μηδισμό της κατά τους περσικούς πολέμους (490-480 π.Χ.). Ως τιμωρία οι Ελληνες σκότωσαν τους άνδρες, κατέστρεψαν την πόλη και υποδούλωσαν τις γυναίκες της, υποχρεώνοντάς τες στο εξής να φέρουν συνεχώς το βάρος των ενδυμάτων και κοσμημάτων τους. Οι αρχιτέκτονες της εποχής –σύμφωνα πάντα με τον Βιτρούβιο– μιμήθηκαν αυτές τις Καρυάτιδες με γυναικεία αγάλματα σε ρόλο κιόνων.
Οι Καρυάτιδες κατά Βιτρούβιο παραμένουν ένα δυσερμήνευτο θέμα, πόσο μάλλον που ο Ξενοφών (περ. 427-355 π.Χ.) μας παραδίδει στα Ελληνικά ότι οι Καρυές δεν καταστράφηκαν συνολικά από τους Ελληνες λόγω του μηδισμού τους, αλλά από τους Σπαρτιάτες επειδή συμμάχησαν με τους Θηβαίους.

Από την άλλη μεριά, ο Λουκιανός (περ. 120 - 180/192 μ.Χ.) στο Περί ορχήσεως κάνει λόγο για καρυώτικο χορό, που χόρευαν οι κόρες από τις Καρυές, προς τιμήν της θεάς Αρτεμης με κομψές κινήσεις και κάνιστρα στο κεφάλι.

Τέλος, ο Αθήναιος (τέλη 2ου / αρχές 3ου αι. μ.Χ.) στους Δειπνοσοφιστές αναφέρει ότι ο Ευκράτης ο Κόρυδος, πίνοντας στο σπίτι κάποιου που ήταν ετοιμόρροπο, είπε: «Εδώ πρέπει κανείς να δειπνεί στηρίζοντας με το αριστερό χέρι τη στέγη, όπως οι Καρυάτιδες».

Επομένως, το μοτίβο της Καρυάτιδας, με βάση την αρχαία γραμματεία, είναι προβληματικό.

Ερέχθειο

Οι Καρυάτιδες έχουν ταυτιστεί με τις έξι γυναικείες μορφές του Ερεχθείου, που κοσμούν τη νότια πρόσταση του σύνθετου αυτού ναού. Στον τύπο της αρχαϊκής Κόρης, παρουσιάζονται ενδεδυμένες με ζωσμένο δωρικό πέπλο και κοντό ιμάτιο, με μαλλιά πλεγμένα σε περίτεχνους βοστρύχους, ενώ στο κεφάλι φέρουν ιδιόμορφο καλαθόσχημο κιονόκρανο, διακοσμημένο με ωά. Πρόκειται για χοηφόρες, που προσφέρουν χοές στον μυθικό βασιλιά της Αθήνας Κέκροπα, του οποίου ο τάφος (κενοτάφιο) θα πρέπει να ταυτιστεί με τον χώρο της πρόστασης κάτωθεν των Κορών.
Πάντως, καμία αρχαία φιλολογική πηγή δεν αναφέρεται στις Κόρες του Ερεχθείου ως Καρυάτιδες. Αυτή η ταύτιση, υπό το πρίσμα του Βιτρουβίου, λαμβάνει χώρα κατά τη νεώτερη εποχή (τέλη 17ου αιώνα και εξής), από τους δυτικούς αρχαιολάτρες περιηγητές. Κατ’ επέκταση, οποιαδήποτε γυναικεία αγαλματική μορφή σε ρόλο κίονα αναγνωρίζεται πλέον ως Καρυάτιδα.

Το αρχαιότερο γνωστό παράδειγμα στην ελληνική αρχιτεκτονική συνιστά ο Θησαυρός των Σιφνίων στο ιερό των Δελφών (525 π.Χ.), ενώ το πιο όψιμο τα μικρά Προπύλαια του Ιερού της Δήμητρας στην Ελευσίνα (48 π.Χ.).

Μ. Ασία, Μακεδονία, Θράκη

Πέραν του κεντρικού ελλαδικού χώρου, Καρυάτιδες απαντούν κατά τον 4ο αιώνα π.Χ. στη Μικρά Ασία, τη Μακεδονία και τη Θράκη, και μάλιστα σε ταφικά μνημεία.

Ο τάφος στη Λυκία (περ. 360 π.Χ.) του ελληνίζοντα σατράπη Περικλή, ο οποίος είχε επαναστατήσει κατά των Περσών, διαμορφωνόταν στην πρόσοψη με τέσσερις Καρυάτιδες.

Στις Αιγές απαντούν Καρυάτιδες στον Τάφο της Ευρυδίκης (περ. 340 π.Χ.). Παρόλο που εδώ δεν έχουν αρχιτεκτονικό ρόλο, αλλά αποτελούν γλυπτική διακόσμηση και πρόκειται για μυημένες (σε ορφικά-βακχικά μυστήρια) χορεύτριες, πιστοποιείται πάντως ότι το μοτίβο ήταν γνωστό και στη μακεδονική τέχνη.

Αυτό τεκμηριώνεται και από τον μακεδονικού τύπου τάφο του αρχηγού των Γετών Δρομιχαίτη στη Θράκη (στη θέση Σβεστάρι της σημερινής Βουλγαρίας), που κοσμείται περιμετρικά από γλυπτές Καρυάτιδες, ανάλογου χαρακτήρα με του Τάφου της Ευρυδίκης.

Αρχαία Ρώμη

Οι Καρυάτιδες αξιοποιούνται επίσης σε μνημειακά αρχιτεκτονήματα της ρωμαϊκής εποχής, επί του πρώτου Ρωμαίου αυτοκράτορα Οκταβιανού Αυγούστου (27 π.Χ. - 14 μ.Χ.) και επί του φιλέλληνα Αδριανού (117-138 μ.Χ.).

Γνωρίζουμε φιλολογικώς ότι η πρώτη μορφή του Πανθέου της Ρώμης (όχι η σωζόμενη σήμερα), έργο του Αγρίππα (27 π.Χ.), είχε Καρυάτιδες στην πρόσοψη σμιλεμένες από τον Αθηναίο γλύπτη Διογένη. Καρυάτιδες επίσης κοσμούσαν το «αττικόν» (στον όροφο) των κορινθιακών κιονοστοιχιών που πλαισίωναν τον ναό του Αρη Εκδικητή στην Αγορά του Αυγούστου της Ρώμης. Επρόκειτο για ακριβή αντίγραφα, υπό κλίμακα (σμικρυμένες), των Καρυατίδων του Ερεχθείου. Τέλος, η έπαυλη του Αδριανού έξω από τη Ρώμη κοσμείται (περ. 133-138 μ.Χ.) με Καρυάτιδες, επακριβή αντίγραφα αυτών του Ερεχθείου.

Αμφίπολη

Συμπερασματικά, οι Καρυάτιδες, ως γυναικεία αγάλματα σε ρόλο κιόνων, αξιοποιούνται διαχρονικά στην αρχαιοελληνική αρχιτεκτονική, από τον 6ο μέχρι και τον 1ο αι. π.Χ. Τότε ακριβώς, κατ’ αντιγραφή των Καρυατίδων του Ερεχθείου, υιοθετούνται από την κλασικίζουσα ρωμαϊκή τέχνη, που θέλει να συνδεθεί με το πρότυπο της κλασικής Αθήνας – φαινόμενο που θα επαναληφθεί αργότερα από τη νεοκλασική αρχιτεκτονική του 19ου αιώνα.

Εχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον ότι οι Καρυάτιδες του 5ου και 4ου αι. π.Χ. απαντούν επί το πλείστον σε μνημεία ταφικά, κάποιες φορές και με αντι-μηδικό σημαινόμενο. Η δε μακεδονική τέχνη επίσης αξιοποιεί το μοτίβο σε ταφικά μνημεία σημαντικών προσώπων.

Αν επομένως δεχτούμε –με κριτήριο τα γενικά χαρακτηριστικά του μνημείου– ότι ο τύμβος της Αμφίπολης αποτελεί έναν μακεδονικό τάφο περί τα τέλη του 4ου αι. π.Χ., το μοτίβο των Καρυατίδων δεν ξενίζει, τουναντίον ενισχύει την υπόθεση να βρίσκεται ενταφιασμένος κάποιος σημαντικός Μακεδόνας, με βασιλική καταγωγή, σε ρόλο ηγεμονικό ή έστω με σημαντικό αξίωμα.

Από την άλλη μεριά και από άποψη καθαρά τεχνοτροπική, οι εξαιρετικής τέχνης Καρυάτιδες της Αμφίπολης «αρχαΐζουν», παραπέμπουν δηλ. σε αρχαϊκά και κλασικά πρότυπα, και συσχετίζονται, στυλιστικά και εικονογραφικά, πολύ περισσότερο με του Ερεχθείου, παρά με αυτές στη Αιγές ή στο Σβεστάρι.

Υπό αυτό το πρίσμα, οι Καρυάτιδες της Αμφίπολης συγγενεύουν περισσότερο με τις ρωμαϊκές εκδοχές, που αναπαράγουν τον τύπο του Ερεχθείου. Επομένως έχει ενδιαφέρον και η εικασία περί ρωμαϊκού μνημείου στην Αμφίπολη.

Ωστόσο, από μόνες τους οι Καρυάτιδες της Αμφίπολης δεν μπορούν να «αποφανθούν» για καμία από τις δύο θεωρίες (μακεδονική ή ρωμαϊκή).

Σε κάθε περίπτωση, ένα ταφικό συγκρότημα διαστάσεων μεγαλύτερων από τα ρωμαϊκά μαυσωλεία των προαναφερθέντων αυτοκρατόρων Αυγούστου και Αδριανού αποτελεί σίγουρα ένα μοναδικής σημασίας μνημείο, είτε πρόκειται για τάφο εξέχοντος προσώπου είτε για πολυάνδριο (ομαδική ταφή) είτε για κενοτάφιο.

Οι δύο σιωπηλές Καρυάτιδες επαυξάνουν την αίγλη και το κάλλος του. Και μέχρι η συστηματική και πλήρης αρχαιολογική έρευνα μας αποκαλύψει τα μυστικά του τύμβου Καστά, οι Καρυάτιδες, οι πιο ωραίες κόρες της αρχιτεκτονικής, θα μειδιούν αινιγματικά.

* Ο κ. Θοδωρής Κουτσογιάννης είναι δρ ιστορίας της τέχνης.