ΛΑΤΡΕΙΑ ΤΩΝ ΦΙΔΙΩΝ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ. -ΕΙΣΑΓΩΓΗ

 

Ο Δίας, ο Άμμωνας, ο Σέραπις και ο Αγαθοδαίμων σε μια μορφή.
Από την Ελληνιστική Αίγυπτο. Εθνικό αρχαιολογικό μουσείο

Ο φόβος απέναντι στα φίδια είναι ενστικτώδης αντίδραση κάθε όντος και δεν οφείλεται στην επίδραση του Χριστιανισμού. Έτσι, η φιδολατρία που εμφανίζεται σε κάθε γωνιά του πλανήτη, [Ινδία, Κίνα, Αυστραλία, Ν. Αμερική κλπ.] πρέπει να ερμηνευτεί σαν κατευναστική λατρεία της σκοτεινής πλευράς της Φύσης. Δαιμονολατρία, θα έλεγαν οι Χριστιανοί. Και όμως η φιδολατρία συγγενεύει και με τη δική τους πίστη.

Οι πρωτόγονοι άνθρωποι είχαν "τοτεμική" σχέση με τα ζώα, ειδικά με όσα από αυτά γένναγαν φόβο και/ή θαυμασμό. Το ζώο που ήταν το Τοτέμ μιας φυλής, δεν ήταν ο θεός της, αν και συχνά θεωρούνταν απεσταλμένος ή ενσάρκωσή του. Το τοτεμικό ζώο ήταν ο συγγενής, ο γενάρχης και ο καθοδηγητής του πρωτόγονου ανθρώπου.

Γενικά, ο πρωτόγονος άνθρωπος πίστευε πως τα ζώα είναι ικανότερα και εξυπνότερα από αυτόν, και οι επιτυχίες του στο κυνήγι ερμηνεύονταν σαν δωρεά από αυτά τα ανώτερα όντα [τα ζώα] που τον έτρεφαν. Σήμερα, εξακολουθούμε να τρώμε τον θεό μας, που μας προσφέρει το σώμα και το αίμα του οικιοθελώς, όπως πιστεύαμε πως έκαναν εκείνοι οι πανάρχαιοι τροφοδότες μας..

Δεν απέχουμε, λοιπόν, και τόσο από αυτήν την πρωτόγονη εποχή: αθλητικές ομάδες, κόμματα, κράτη ολόκληρα, χρησιμοποιούν ακόμη εικόνες ζώων σαν εμβλήματά τους. Εξακολουθούμε να αποκαλούμε τους ανθρώπους Λιοντάρια, Ταύρους, Αρκούδες, Αετούς, Κότες, Γάτες, Αλεπούδες, Κατσίκες, Ελαφίνες, Κουνέλες, Ποντίκια, Σκουλήκια, Πέρδικες και φυσικά, Φίδια, αν και αυτός ο χαρακτηρισμός είναι πια υποτιμητικός. Δεν ήταν έτσι παλιότερα, μια που ακόμη και ο Χριστός ζήταγε από τους αποστόλους να είναι "φρόνιμοι σαν τα φίδια" [Ματθ. Ι, 16], δίνοντάς μας και το κύριο χαρακτηριστικό του τοτέμ αυτού, που είναι η Σοφία.

Η σύγχρονη εθνολογία αφαιρεί τελείως την θρησκευτική χροιά των τοτέμ, θεωρώντας τα ισότιμα με τις σημερινές κοινωνικές ενώσεις, [πχ σωματεία] νομίζοντας τα απλά μια πρωτόγονη μορφή κοινωνικής οργάνωσης. Θεωρώ πως αυτή η εκτίμηση είναι λάθος. Αν όμως είναι σωστή, τότε το φίδι θα ήταν ένας θεός των αρχαίων Ελλήνων, που απλά υποχώρησε μπρος στην ανθρωπομορφική λατρεία. Τις ίδιες εκτιμήσεις κάνουν οι σύγχρονοι αναλυτές για τους ζωόμορφους θεούς σε όλο τον κόσμο, που παλιότερα θεωρούταν εξέλιξη και προσαρμογή τοπικών τοτέμ. Επαναλαμβάνω πως διαφωνώ με τα παραπάνω, αλλά είμαι υποχρεωμένος να τα αναφέρω.

Πιο ενδιαφέρον έχουν οι σύγχρονες διαπιστώσεις των επιστημόνων πως τα ερπετά αντιπροσωπεύουν ένα αρχέγονο στάδιο της ζωής, αν και ζουν σύγχρονα με μας. Έτσι, πράγματι το φίδι μπορεί να θεωρηθεί πρόγονός μας! Ένα τμήμα του ανθρώπινου εγκεφάλου που διενεργεί πρωτόγονες [κατά τη γνώμη των επιστημόνων] λειτουργίες, ονομάζεται "ερπετοειδές" και θεωρείται, συνεπώς, όμοιο με αυτό των ερπετών. Βέβαια, οι πρωτόγονοι άνθρωποι δεν χρειάζονταν τους σημερινούς επιστήμονες για να πειστούν πως συγγενεύουν με τα ζώα. Ήταν βαθιά τους πεποίθηση, και πηγή περηφάνιας γι’ αυτούς.

Θα χρησιμοποιώ τον όρο "Φιδολατρία" χάριν συντομίας, μια που δεν υπήρχε θεός-φίδι στην αρχαία Ελλάδα, αν και οι περισσότεροι θεοί συνοδεύονταν από αυτά, τα χρησιμοποιούσαν ή ενσαρκώνονταν σε φίδια, ή ακόμη και τα γεννούσαν, όπως ο Δίας, η Αθηνά, ο Απόλλων, ο Άρης, ο Άμμωνας, ο Διόνυσος, ο Πλούτωνας, ο Σέραπις, ο Ασκληπιός, η Ήρα, η Δήμητρα, κλπ.

Πρέπει όμως να σημειωθεί πως ενώ την αρχαϊκή περίοδο ο διαχωρισμός του φιδιού [:δράκοντος] τοτέμ και των θεών ήταν σαφής, όσο πλησιάζουμε στο τέλος της αρχαιότητας, τόσο το φίδι παύει να έχει τοτεμικό ρόλο και ταυτίζεται όλο και περισσότερο με το θείο. Μέχρι και ο Δίας πλέον, αναπαρίσταται σα φίδι. [Ζεύς μειλίχιος]. Αυτό είναι προφανές, ιδίως στην Αλεξάνδρεια, την πιο "σύγχρονη" πόλη της αρχαίας Ελλάδας. Ακόμα και στις πηγές, οι αναφορές στους "ιερούς δράκοντες" πληθαίνουν όσο πλησιάζουμε στο τέλος της αρχαιότητας. Ας συγκρίνουμε, πχ, τον Ηρόδοτο με τον Πλούταρχο. Περιέργως, το ίδιο φαινόμενο υπάρχει και στον Χριστιανισμό, όπου η παρουσία φιδιών στις πατερίτσες εμφανίζεται καθυστερημένα.

Γιατί οι πρόγονοί μας επέλεξαν το φίδι και όχι το λιοντάρι, πχ; Το τοτέμ του φιδιού είχε δυνατότητες που ταίριαζαν με την θρησκευτική εξέλιξη του ανθρώπου και τον "μυστηριακό" χαρακτήρα που πήρε η λατρεία. Η Γη ήταν η Μητέρα, και το φίδι ήταν το κατ' εξοχήν παιδί της. Γνώριζε τα πάντα για αυτήν, γιατί σέρνονταν πάνω της με όλο του το σώμα, άρα ήταν κάτοχος της Μαντείας..

Η Γη δίνει ζωή και δέχεται το θάνατο και το φίδι γίνεται κοινωνός αυτών των μυστικών. Το ίδιο, ήταν φορέας θανάτου και μυστηρίου, και η ικανότητά του να αλλάζει δέρμα, ερμηνεύτηκε σαν κυριαρχία της Αθανασίας, της Ίασης, του Θανάτου αλλά και της Ανάστασης. Ήδη πλησιάσαμε επικίνδυνα τον Χριστιανισμό...

Επειδή το φίδι είναι ο πιο αθόρυβος και αφανής κυνηγός, θεωρήθηκε ως κάτοχος μεγάλης Σοφίας, έτσι απέκτησε μυθολογική συγγένεια με την σοφή Αθηνά, που ήταν και προστάτης της κεραμικής, της υφαντουργίας και πολλών άλλων τεχνών. Επίσης συγγένεψε και με τον Ήφαιστο, τον θεό της μεταλλουργίας, γιατί πολλές ανακαλύψεις συνδέθηκαν με αυτό, λόγω της υποτιθέμενης μεγάλης εξυπνάδας του. Συνδέθηκε και με τον Ερμή, θεό του εμπορίου, της πονηριάς, αλλά και της Σοφίας και του αθλητισμού. [Εναγώνιος Ερμής, Ερμής Τρισμέγιστος] Ξεπερνώντας το πρώτο ξάφνιασμα, διαπιστώνουμε το βάθος της σκέψης των πρωτόγονων φυλών που εξελίχθηκαν στους αρχαίους Έλληνες μέσα από την άβυσσο της αγριότητας.

Βέβαια, δεν μπορούμε να αποκλείσουμε και μια πολύ πιο πεζή εξήγηση. Η φυλή που είχε τοτέμ το φίδι ενέπνεε ή έλπιζε να εμπνεύσει στους εχθρούς της τον ίδιο φόβο που το ζώο αυτό προξενεί στον άνθρωπο.

Αυτή η τρομοκράτηση ενισχύθηκε με την δεισιδαιμονία που δημιούργησαν στην συνέχεια οι μυστικιστικές θρησκευτικές διαστάσεις αυτού του τοτέμ, ακόμα και σε όσους δεν το περιλάμβαναν στην λατρεία τους. Για παράδειγμα, ο μεταφυσικός φόβος του "όφεως" ή "δράκοντος" είναι εμφανής στην Παλαιά Διαθήκη και την Αποκάλυψη, γραμμένες από μια φυλή που έτρεμε το τοτέμ των κατακτητών της, Ελλήνων και Ρωμαίων. Φανταστείτε τι συνέβαινε στην προϊστορική εποχή.

Πολλοί ίσως αντιτείνουν πως θα βρούμε δεκάδες αφηγήσεις για καταστρεπτικά φίδια στην Μυθολογία. Πράγματι, ο ενστικτώδης φόβος των φιδιών δεν μπόρεσε να κρυφτεί. Το ότι η αρχαία θρησκεία περιέχει τέτοιες αντιφάσεις, δεν την κάνει πρωτότυπη... Χαρακτηριστικό παράδειγμα η αφήγηση του Διόδωρου για την επίθεση φιδιών στο στρατό του Μεγαλέξαντρου. Το αντίδοτο για το δηλητήριό τους, τόδωσε με θαυματουργό τρόπο ένα... καλό φίδι, ο γενάρχης του Μακεδόνα κατακτητή.

Ας αναλογιστούμε πως τα περισσότερα από αυτά τα φίδια ή τα οφιόμορφα τέρατα, ήταν απόγονοι θεών, και πως μέχρι και ο Απόλλωνας αναγκάστηκε να εξαγνιστεί για τον φόνο του Πύθωνα. Εννοείται πως ο Απόλλων, που ήταν αρχικά ένας θεός των λαών της Μ. Ασίας, εχθρός των Ελλήνων στην Ιλιάδα, για να ριζώσει στην Ελλάδα "υποχρεώθηκε" τελικά να υιοθετήσει το φίδι που σκότωσε σαν έμβλημά του. Έτσι, ο Πύθων ξαναγύρισε αθόρυβα στη φωλιά του, το Μαντείο των Δελφών…

Η αρχαία Ελληνική θρησκεία, παρά όσα μας λένε, καταπίεζε έτσι βασικά ανθρώπινα ένστικτα... Ακόμα και το φρικτό τέρας, η Γοργώ, που είχε οφιοειδή μαλλιά και είχε ναούς και δέχονταν λατρεία, επιζεί ακόμα στους θρύλους της Γοργόνας, που δεν είναι καθόλου συμπτωματικά αδελφή του Μεγαλέξαντρου, όπως θα δούμε σε ειδικό κεφάλαιο...

Οχι μόνο θεοί, αλλά ολόκληρες φυλές [Αχαιοί, Ίωνες] και Ηρωες συγγένευαν με τα φίδια:, Κέκρωψ, Ερεχθεύς, Θησέας, Διόσκουροι, Κάδμος κλπ. Ο Ηρακλής γεννήθηκε στη Θήβα, ένα από τα μεγαλύτερα κέντρα φιδολατρείας, και κατάγονταν από το Αργος, την κατ' εξοχήν Πόλη-Φίδι. Ο μεγαλύτερος Έλληνας Ήρωας, που τελικά θεοποιήθηκε, [άλλοι λένε πως ήταν αρχικά θεός] αποκαλείται από τους Ορφικούς "θεός δράκων ελικτός" [φίδι – θεός κουλουριασμένο] και θεωρείται μέχρι και Κοσμοπλάστης, μετατρεπόμενος σε τελείως άλλο πρόσωπο από τον γνωστό Ήρωα.

Αλλά και τα σημαντικότερα ιστορικά πρόσωπα, όλοι οι Αθηναίοι [Περικλής, Σωκράτης, Θεμιστοκλής κ.α.] και όλοι οι Ίωνες, οι Αχαιοί, οι Θηβαίοι, οι βασιλιάδες της Σπάρτης, καθώς και οι Επαμεινώνδας, Ιπποκράτης, Πυθαγόρας, Αριστομένης, Αρατος, και πάνω από όλους ο Αλέξανδρος ο Μέγας, καυχιόνταν πως συγγενεύουν ή κατάγονται από φίδια, δηλ. από φυλές που είχαν σαν Τοτέμ το φίδι, στην πραγματικότητα. Ακόμα, το τοπωνύμιο "Άργος", καθώς και το εθνικό όνομα "Αργείοι", που είναι πανελλήνιο στον Όμηρο, προέρχονται από την Δωρική λέξη "Αργάς", που σημαίνει φίδι. Με αυτή τη λέξη συγγενεύει και η λέξη "δράκων" [Αργάς>δαργάς>δρακάς>δράκων, και το ρήμα "δέρκομαι": ρίχνω φοβερό βλέμμα] Ο Δράκων στην αρχαία γλώσσα, άλλωστε, σημαίνει απλά είδος φιδιού, [χωρίς πόδια φυσικά] και μάλιστα ιερού.

Έτσι, όταν ο Όμηρος μιλάει για "Αργείους", εννοεί τις διάφορες περιοχές με το όνομα Άργος [που βρίσκονταν σε όλη την Ελλάδα], και όταν δεν ξεκαθαρίζει για ποια πόλη μιλάει, τότε εννοεί όλους τους Έλληνες. Σε κάθε περίπτωση, το όνομα βγαίνει από τους Αργάδες, [Δωρικά], τους Αργαδείς [Αττικά], τους Αργεάδες, [Μακεδονικά] τους γιούς του αργά [φιδιού], δηλ. τους άντρες των Φυλών του Φιδιού.

Χωρίς αυτή την ερμηνεία, πως εξηγείται το ότι οι Μυκήνες ηγούνται των Ελλήνων, αλλά ο στρατός αποτελείται από Αργείους, που δεν είναι καν όλοι Πελοποννήσιοι; Βέβαια, οι φιλόλογοι δίνουν πολλές εξηγήσεις, βασισμένες στις διάφορες έννοιες της λέξης "αργός" , ή εξηγούν πως ο Όμηρος θεωρεί το Άργος και κατ’ επέκταση την Πελοπόννησο ως κοιτίδα των Ελλήνων, πράγμα που αντιφάσκει, βέβαια, με τους περισσότερους σχετικούς Μύθους! [Δευκαλίων, Αιακός, κλπ.] Αυτές οι ερμηνείες, αν και ιδιοφυείς, κρίνονται αβάσιμες και υπερβολικές, αφού έχουμε την λέξη αργάς στα λεξικά μας, και όταν η ίδια η Πυθία αποκάλεσε, σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, το Άργος: πόλη – φίδι, μαζί με τόσα άλλα στοιχεία που θα παρουσιαστούν εδώ...

Ένα μόνο φτάνει: Το μοναδικό μνημείο της αρχαίας Ελλάδας (μαζί με αγάλματα τυ Δία και του Απόλλωνα) που στήθηκε με κοινή απόφαση όλων των Ελληνικών πόλεων, χωρίς καταναγκασμό από κάποια κυρίαρχη δύναμη, ήταν τρία χάλκινα φίδια με τυλιγμένα μεταξύ τους σώματα, που στήριζαν τον Τρίποδα των Δελφών. Πάνω στις κουλούρες των φιδιών, ήταν γραμμένα τα ονόματα των πόλεων που νίκησαν τους Πέρσες στις Πλαταιές. Αυτό ήταν το σύμβολο και το Τοτέμ των Ελλήνων, των "Αργείων" του Ομήρου, που περιγράφει το ίδιο σύμβολο σαν έμβλημα πάνω στο θώρακα του Αγαμέμνονα. Η βάση του μνημείου, που καταστράφηκε από τους Τούρκους, [όχι από τους χριστιανούς] σώζεται ακόμη στην Κωνσταντινούπολη, τη νέα μεσαιωνική πρωτεύουσα των Φυλών του Φιδιού.

Όλα αυτά έχουν περάσει στη Μυθολογία, με πολλούς τρόπους, που είναι διαφανείς για έναν προσεκτικό ερευνητή, παρά το τεράστιο μπέρδεμα τοπικών και αντιφατικών Μύθων που, άλλωστε, είναι πια ανθρωπομορφικοί, απέχοντας πολύ από τους αρχικούς, που πρέπει να σχετίζονταν περισσότερο με τα φίδια-τοτέμ.

Εν αρχή ην ο ... Τιτάνας Οφίων και η σύζυγός του Ευρυνόμη. Σύμφωνα με την "μυστική" θεογονία των Ορφικών, αυτοί ήταν οι άρχοντες του Ολύμπου, που εκδιώχτηκαν από τον Κρόνο, πατέρα και προκάτοχο του Δία. Οφίων ονομάζονταν και ο δυνατότερος Γίγαντας που νίκησε ο Δίας. Στις αναπαραστάσεις της Γιγαντομαχίας βλέπουμε φίδια να μάχονται και στις δυο πλευρές. Η Ευρυνόμη λατρεύονταν σε μορφή Γοργόνας και το ξόανό της ήταν αλυσοδεμένο μέσα στο ναό! Αρχαίοι συγγραφείς υποστηρίζουν πως και ο Πύθων ήταν φύλακας του μαντείου των Δελφών, παρά την κοινά αποδεκτή εκδοχή πως ήταν ένα καταστροφικό φίδι. [δράκων]

Όλα αυτά συμβολίζουν, μεταξύ άλλων, μια πανάρχαια σύγκρουση ανάμεσα στην τοτεμική και την ανθρωπομορφική λατρεία, που σύντομα όμως συμβιβάστηκαν με την δημιουργία Φιδάνθρωπων και Φιδοθεών, στον συνδυασμό δηλ. των τοτεμικών και ανθρωπομορφικών στοιχείων.

Θα δούμε λοιπόν με λεπτομέρειες τα παραπάνω,, για κάθε περιοχή και λατρεία.

Δημήτρης Σκουρτέλης


Δημοσιεύεται και εδώ
ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ _ Η ΑΛΗΘΕΙΑ