Οι Νόμοι του Χαμουραμπί

Ο Βαβυλωνιακός Κώδικας των Νόμων του Χαμουραμπί είναι ο πιο γνωστός από μια ομάδα Νόμων που απλώνονται από την Ανατολική Μικρά Ασία ως το Ισραήλ, και έχουν σε μεγάλο βαθμό κοινό περιεχόμενο: Την αρχή της ανταπόδοσης των ίσων, αυτό που λέμε “οφθαλμόν αντί οφθαλμού”. (lex talionis στο Ρωμαϊκό Δίκαιο) Δεν χρειάζεται να επεκταθούμε στην σκληρότητά του, γατί νομίζω πως είναι αρκετά γνωστή.

Δεν είναι ο παλιότερος που υπάρχει: Ο Κώδικας του Ουρ Ναμού πάει στα 2050 πΧ, οι Νόμοι του Εσούνα στα 1870 πΧ, ενώ ο Κώδικας του Χαμουραμπί χρονολογείται “μόλις” στα 1750 πΧ, τουλάχιστον 900 χρόνια πριν την εποχή του Μυθικού νομοθέτη Λυκούργου και πάνω από χίλια χρόνια από την εποχή του Δράκοντα και του Ζάλευκου, που ήταν οι πρώτοι ιστορικά βεβαιωμένοι νομοθέτες στην Ελλάδα, αν και φυσικά, τα κείμενα των νόμων τους δεν υπάρχουν. Οι προηγούμενοι Έλληνες νομοθέτες (Μίνως) είναι εντελώς μυθικοί.

Ο Κώδικας επέζησε χαραγμένος σε πέτρα, γραμμένος στα Ακκαδικά, με ελάχιστες φθορές. Βρίσκεται στο Λούβρο και ανακαλύφθηκε στις αρχές του 20ου αι. Έχουν σβηστεί επίτηδες ορισμένα άρθρα, υπολογίζουμε 35, σε σύνολο 282. Πολλά από αυτά μπόρεσαν να συμπληρωθούν από άλλα αντίγραφα του Κώδικα.

Στην εισαγωγή του, ο Χαμουραμπί δηλώνει πως στάλθηκε από τον θεό Μαρδούκ για να επιβάλλει το Δίκαιο και να υπερασπίσει τους αδύνατους. Αυτό βέβαια στη πράξη, δεν σήμαινε κατάργηση των ανισοτήτων -που ο ίδιος κώδικας κατοχυρώνει- αλλά την καθιέρωση ορισμένων δικαιωμάτων των κοινωνικά αδύναμων που να τους προστατεύουν από την πλήρη εξαθλίωση.

Σε μερικά σημεία θυμίζει τους Μεσαιωνικούς νόμους: Καταδιώκει την μαγεία, και σε περίπτωση αμφιβολίας εκθέτει τον κατηγορούμενο σε μια επικίνδυνη κατάσταση και αφήνει το Θείο να αποφασίσει. (Αυτό επέζησε στη Μεσαιωνική Δύση ως “Δίκη δια μονομαχίας” αλλά και διάφορες άλλες δοκιμασίες) Πάντως αυτή η μέθοδος είναι πολύ περιορισμένη, όπως και ο Όρκος στους θεούς ως αποδεικτικό μέσο, που χρησιμοποιείται και αυτός σπάνια.

Ο Κώδικας βασίζεται κυρίως στις απτές αποδείξεις ενοχής και όχι στην κρίση των θεών. Επίσης, δεν υπάρχει καμία αναφορά στο φυλετικό -εθιμικό Δίκαιο (την αρχαιότερη μορφή Δικαίου) που οι Νόμοι του Σόλωνα “έθιξαν” για πρώτη φορά στην Ελλάδα μόλις… χίλια χρόνια μετά.

Φυσικά στηρίζει την δουλεία, τις κοινωνικές διαφορές και την κρατούσα θρησκεία, πολλαπλασιάζοντας τις ποινές όταν το αδίκημα γίνεται σε ένα ναό ή εναντίον κάποιου κοινωνικά ανώτερου.

Σε άλλες όμως περιπτώσεις είναι εκπληκτικά σύγχρονος. Ενθαρρύνει, ας πούμε, τις συναλλαγές με απόδειξη και τις συμφωνίες δια γραπτού συμβολαίου. Αυτά γράφονταν σε πήλινες πινακίδες, και φαίνεται πως από εκεί προήλθε η έκφραση “σπάω το συμβόλαιο”.

Ο Κώδικας καθιερώνει ένα “κατώτερο μεροκάματο”, ίσως για πρώτη φορά στην Ιστορία.

Σε μεγάλο μέρος του ασχολείται με ζητήματα ιδιοκτησίας και καλλιέργειας γης, τις κληρονομιές, τις προίκες, τα δάνεια, τις υποθήκες και τα συμβόλαια. Εδώ, υπερασπίζεται ιδιαίτερα τα δικαιώματα των στρατιωτών που έλειπαν στον πόλεμο. Κανείς δεν μπορούσε να τους πάρει την ιδιοκτησία που τους έδωσε το κράτος ως ανταμοιβή, και μπορούσαν να την πουλήσουν μόνο πίσω στο κράτος. Αν κάποιος πλήρωνε για τη απελευθέρωση ενός αιχμάλωτου στρατιώτη, τον αποζημίωνε ο Ναός ή το κράτος.

Ασχολείται εκτεταμένα με τις συζυγικές σχέσεις, πράγμα που δείχνει πως οι γυναίκες τότε δεν ήταν ιδιοκτησία του συζύγου, αν και βέβαια είχαν κατώτερη θέση. Οπωσδήποτε τα οικογενειακά θέματα υπόκειταν σε νόμους. Εαν κάποιος χώριζε, αποζημίωνε την γυναίκα, ενώ και αυτή είχε δικαίωμα να ζητήσει διαζύγιο υπό περιορισμένες προϋποθέσεις.

Να θυμίσουμε πως στο Ρωμαϊκό Δίκαιο ο Σύζυγος είχε δικαίωμα Ζωής και Θανάτου σε όλα τα μέλη της οικογένειάς του. Άλλος ένας μύθος, που θέλει τις Ανατολίτισσες παραδοσιακά υποταγμένες στον σύζυγο, καταρρέει.

Το εκπληκτικότερο, όμως (κατά την ταπεινή μου γνώμη) είναι πως ο Χαμουραμπί καθιερώνει την ευθύνη του κράτους. Ο Δικαστής που λαθεύει εκτελείται. Αλλά και τα θύματα των ληστειών αποζημιώνονται από το κράτος, στη περίπτωση που δεν συλληφθούν οι ληστές.

Η κοινωνία που διοικούνταν από τους Νόμους του Χαμουραμπί ήταν άδικη και βίαιη. Οι θεωρητικές νομικές κατευθύνσεις του, λίγο αντίχτυπο είχαν στην δύσκολη εκείνη εποχή, αλλά και στις ίδιες τις… διατάξεις του, όπως φαίνεται.

Και όμως, μπορούμε να πούμε πως καθιερώνουν Αρχές που επέζησαν ως σήμερα.

Εδώ,οι νόμοι του Χαμουραμπί σε Αγγλικήμετάφραση